Onlangs mocht ik voor Omroep Gelderland reageren op het vraagstuk ‘grip op gemeentelijke samenwerking’. Ik heb daarbij bewust stellig wat zaken neergezet. Zo noem ik samenwerking een noodzakelijk kwaad.
Daarmee bedoel ik niet dat samenwerking tussen gemeenten slecht is. Mijn punt is dat deze samenwerking nu eenmaal noodzakelijk is in veel gevallen, ondanks alle problemen rondom de aansturing van die samenwerking. Decentrale overheden kunnen onder de huidige regels eenvoudig niet zonder samenwerking. Maar het gebrek aan democratische sturing en controle maakt dat ik het een noodzakelijk kwaad noem.
Van alle tijden
Er zijn door de jaren heen verschillende oplossingsrichtingen geweest. Of het nu gaat om taakdifferentiatie, federatiegemeenten (vroeger ook wel gewesten), opschaling van gemeenten of afschaling van provincies (of regioprovincies). Iedere variant kent zijn eigen nieuwe problemen. Was er maar een pasklare oplossing die ineens alle problemen wegneemt. Zo is het helaas niet. En geen enkele oplossingsrichting zal de behoefte aan samenwerking wegnemen. Samenwerking is van alle tijden en zal dus ook altijd noodzakelijk blijven.
Toch ben ik zelf een groot voorstander van federatiegemeenten, de beruchte maar reeds bestaande ‘vierde bestuurslaag’. Of van afschaling van provincies. Een mengvorm is ook mogelijk. Gemeenten zijn immers wel ver genoeg opgeschaald inmiddels, waardoor in mijn ogen de belangrijkste kracht, de nabijheid bij de inwoners, onder druk komt te staan. Nog los van problemen als werkdruk en tijdsgebrek bij raadsleden.
Raad mist aansluiting
De gemeenteraad is nog altijd grotendeels ingericht zoals hij in de 19e eeuw bedacht is. Dat de raad tegenwoordig democratisch verantwoordelijk is voor een veelvoud aan complexe taken én voor een veel groter grondgebied, sluit niet meer aan op de historische opzet. En dan moet de gemeenteraad dat ook nog eens grotendeels in samenwerking met andere gemeenteraden doen.
Sturing en controle worden zo bijna onmogelijk. En voor zover haalbaar, kosten die kerntaken ontzettend veel tijd en inspanning. Voor een vaak minimaal resultaat. Raadsleden moeten de mogelijkheden en tijd krijgen om inspanningen te leveren. Dat los je niet op met meer en betere ondersteuning. Ook niet met instrumenten als een regionale raadsadvies- of onderzoekscommissie. Belangrijke instrumenten, maar door de eisen van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) ook lastig inzetbare instrumenten.
In balans
Ik hou het altijd bij de 3 i’s: informatie, inspanning en invloed. Die 3 moeten in balans zijn, wil een raadslid kunnen sturen. Veel informatie leidt tot veel inspanning (het moet gelezen worden én er moet op gereageerd worden), maar niet altijd tot invloed. Zijn we dan niet vooral bezigheidstherapie voor raadsleden aan het organiseren? De schijn van invloed? Democratische sturing en controle worden pas interessant wanneer een volksvertegenwoordiging ook daadwerkelijk politieke keuzes kan maken en zodoende invloed kan uitoefenen.
Of bij regionale uitvoering de gemeenteraad de geëigende volksvertegenwoordiging is, betwijfel ik ten zeerste. Door de vele samenwerkingsverbanden wordt integraal bestuur steeds ingewikkelder. Daar doen alle mooie en nuttige instrumenten in de Wgr niets aan af. En dat het Rijk daarbij gemeenten zowel financieel als beleidsmatig aan banden legt, maakt dat probleem alleen nog maar groter.
Bestaande instrumentarium
Onverkort doorgaan met het huidige verlengde lokaal bestuur, lost naar mijn mening niets op. Maar voorlopig zullen we het hiermee moeten doen, en dus moeten we raadsleden beter in positie brengen met het bestaande instrumentarium. Ik doe dat al jaren onder het motto ‘makkelijker kunnen we het niet maken, wel leuker’ waarbij ik raadsleden vooral aan het denken zet over twee zaken.
Ten eerste: maak het weer politiek. En: zorg voor tijdige betrokkenheid, zodat er nog iets te sturen is. Toch zouden we ondertussen ook moeten nadenken over structurelere oplossingen, los van bestaande belangen.
Geef een reactie