Gemeenten lijken te fuseren als een kip zonder kop. Harde doelstellingen zijn er niet, het plan van aanpak is veelal vrijblijvend en cultuurverschillen worden niet onderzocht.
Dit blijkt uit het rapport 'fusies van gemeenten' dat is gemaakt door Nyenrode en Finace. Een rapport behoorlijk hard de zwaktes van een fusieproces blootlegt. Dit op basis van gesprekken met burgemeesters en hoge ambtenaren in 80 gemeenten die net gefuseerd zijn of waar fusies in de planning staan. Samengevat: gemeenten houden er een bijzonder onzakelijke aanpak op na.
Duur
Ten eerste is er de duur van het proces. Fusies duren bijna altijd langer dan gepland, alleen vrijwillige fusies houden zich redelijk aan een planning. Dat komt vooral dat bij dat soort fusies vaak gemeenten al langere tijd samenwerkten en een veel realistischer plan hebben opgesteld.
Daarbij komt dat het vooral moeizaam gaat als de partijen niet gelijkwaardig zijn. Een fusie van gemeenten van ongeveer de zelfde grootte is een walk in the park vergeleken die bij waar een van de partners veel groter is. Dit zorgt in de meeste gevallen voor grote problemen. Kleine gemeenten zijn bang om onder de voet gelopen te worden en hun unieke identiteit te verliezen.
De grote gemeenten houden vervolgens weinig rekening met die gevoelens. Verschillen in identiteit en cultuur worden vooraf nauwelijks benoemd en besproken en komen dan ook dus pas tijdens het proces naar voren. Dit frustreert veel fusies.
Budget en doelstellingen
Ernstiger wordt het als het gaat om budget en doelstellingen. Hoewel bij alle fusies ergens in de documenten geformuleerd worden, blijkt uit de gesprekken dat dat weinig duidelijke doelstellingen zijn. Doelen zijn overal heel globaal geformuleerd. Benoemd worden zaken als 'kostenredeductie', 'vermindering van arbeidsplaatsen' of 'betere dienstverlening'. Dat zijn makkelijke afspraken die nergens verder worden uitgewerkt of gekwantificeerd.
Concrete invulling ontbreekt dus. Daarnaast is er ook geen enkele, al dan niet financiële, prikkel om doelstellingen te realiseren. Stimulansen om een proces sneller, beter of goedkoper te laten verlopen zijn er niet. Dat terwijl veel van de ondervraagden wel aangeeft dat dat achteraf bezien wel mogelijk zou zijn geweest. Opvallend is ook dat iedereen die al een fusie heeft doorlopen het belang van concrete doelstellingen juist onderstreept, terwijl ondertussen bij alle nog op te starten fusies dat juist weer ontbreekt. Het lijkt of het wiel telkens weer opnieuw wordt uitgevonden.
IT en cultuur
De laatste grote sta-in-de-wegs bij fusies zijn de grote verschillen in IT en cultuur. Die worden beide vrijwel altijd zwaar onderschat. IT zorgt bijna overal voor vertraging. Dit omdat systemen bijna nergens vooraf al op elkaar afgestemd zijn of zelfs synchroon lopen. Werkwijze en organisatie van IT verschillen per gemeenten zo enorm dat bij een fusie een enorme hobbel wordt.
Verschillen van cultuur, tenslotte, hebben een grote invloed op het proces. Cultuurverschillen blijven heel lang voelbaar in organisaties, maar worden vooraf dus nauwelijks in kaart gebracht of geadresseerd. Een valkuil waar keer op keer weer wordt ingetrapt.
Advies
De oplossingen lijken eenvoudig, op papier. De praktijk zal vele malen weerbarstiger zijn. Maar toch zullen alle fusies er bij gebaat zijn als ze op tijd verschillende inzichten ook toepassen.
De adviezen van het rapport zijn helder:
- Er moet vooraf overeenstemming zijn over de doelstelling die ook zoveel mogelijk zijn uitgewerkt en gekwantificeerd.
- Formuleer een plan en maak een planning. Zorg daarbij dat de verantwoordelijkheden en vooral ook de bevoegdheden duidelijk worden vastgelegd
- Onderzoek cultuurverschillen en doe er wat mee
- Vermijd verborgen agenda's
- Meten is weten. De beschikbaarheid van goede stuurinformatie is van essentieel belang
Lees meer:
Discussie: Fusie of samenwerking?
Remkes: 'VNG is verdeeld als de pest'
Zes maanden voor nieuwe fusiegemeente
En in Alkmaar komt er helaas ook een fusie aan in 2015
Ik vind ’t helder, zoals hier de euvels van fusies besproken worden. Waarschijnlijk komt dat omdat het een politiek besluit is, dus pas na het politieke besluit wordt gekeken wat er daadwerkelijk nodig is. En dan is het vaak al te laat om de aanbevelingen van het rapport te gebruiken.
Verder vind ik het opvallend dat de discussie hieronder direct gaat over de wenselijkheid van fusies. Persoonlijk ben ik er van overtuigd dat er winst te behalen is, maar er is een maximum – te groot werkt niet.
En om te reageren op Erwin: de burgers zelf laten kiezen waar ze bij willen horen is volgens mij een valkuil: het gaat om het passen van de organisaties, niet de burgers. Dat klinkt lullig, maar als een dorp midden in een gemeente ergens anders heen wil dan de dorpen er om heen, kan dat toch niet. Dus gewoon een duidelijke ruimtelijke afweging maken over wat bij elkaar hoort. En voor de culturele inpassing alleen naar de ambtenaren kijken.
Wij als kleinere gemeente kunnen wel willen dat we niet hoeven te fuseren.
Den Haag heeft zijn plan al lang klaar, nu is het vrijwillig samenwerken en er komt een moment dat kleinere gemeente worden samengevoegd.
Het wordt veelste kostbaar, en rijksbijdrage wordt bekort.
In grote lijnen eens met de inhoud van dit artikel. Essentieel bij fusies is het waarborgen van de identiteit van de betrokken kernen en daarmee gelijkertijd het borgen van het voorzieningenniveau. Dorpsraden kunnen hierbij een zeer belangrijke rol vervullen. Het overbruggen van cultuurverschillen vraagt tijd, die je inderdaad met een goede voorbereiding kunt verkorten. Continue informatie naar de burgers tijdens het herindelingsproces ?n de mogelijkheid om , via interactief beleid, mee te denken over de praktische invulling hiervan , kunnen ?n veel negatieve gevoelens voorkomen ?,draagvlak cre?ren.
Oei, wat slaat Erwin de spijker op z’n kop!
Het artikel heeft het over “de gemeente” maar bedoeld daarmee het gemeentebestuur en niet de inwoners. Herindeling falen niet omdat het doel van efficiencywinst niet wordt gerealiseerd, maar door gebrek aan draagvlak bij de lokale gemeenschap. Ieder dorp heeft zijn eigen cultuur, laat burgers eens zelf kiezen bij welke gemeente zij zich willen aansluiten. Veel democratischer en zwakkere gemeentes verdwijnen zonder allerlei bestuurlijke steekspelletjes.
Het allerbeste advies is: niet fuseren. Het levert nooit wat op, hooguit ellende en voor de burgers hogere lasten.