Gemeenten kregen vorig jaar flink meer huishoudens in beeld met een beginnende betalingsachterstand. Het aantal signalen dat ze kregen van verhuurders, zorgverzekeraars, drinkwater- en energiebedrijven ging met een kwart omhoog naar ruim 700.000.
Dit blijkt uit de jaarrapportage over 2023 van de Divosa Monitor Vroegsignalering Schulden. Voor de toename van het aantal signalen noemt Divosa verschillende mogelijke oorzaken. Zo kan het bijvoorbeeld samenhangen met het groeiende aantal betalingsachterstanden en met het groeiende aantal bedrijven dat signalen doorgeeft. Daarnaast pasten sommigen van hen bijvoorbeeld ook hun werkwijze aan en trekken sneller aan de bel.
Contact met inwoners zoeken
Sinds 2021 zijn gemeenten verplicht om betalingsachterstanden bij te houden en contact te zoeken met inwoners voor hulp. Het doel hiervan is dat zo kan worden voorkomen dat schulden oplopen en huishoudens grotere problemen krijgen of verder in de schulden raken. In 2023 zochten gemeenten met ongeveer 620.000 inwoners contact. Dit is een toename van 17 procent ten opzichte van het jaar daarvoor.
Meeste signalen van zorgverzekeraars
De meeste signalen (45 procent) kwamen van zorgverzekeraars, net als in voorgaande jaren. Dat komt omdat iedereen van 18 jaar of ouder een zorgverzekering heeft, maar ook omdat deze rekening vaak als eerste blijft liggen, zo schrijft Divosa. Het aantal signalen van energiemaatschappijen nam het meest toe. Daarnaast moeten zij het gemeenten laten weten als iemand van gas en elektra dreigt te worden afgesloten. In ruim 1 op de 5 signalen van energiebedrijven ging het om de zogeheten eindeleveringssignalen.
Inwoners bereiken
Gemeenten zijn verplicht om alle signalen op te pakken. In 8 op de 100 gevallen zoeken zij contact met inwoners bij wie een rekening openstaat. In 1 op de 5 gevallen slagen ze erin contact te krijgen met een inwoner. Bij 35 procent accepteert de inwoner het hulpaanbod ook daadwerkelijk. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het regelen van hulp bij een betalingsregeling, het stellen van vragen aan of een verwijzing van een professional of het openstaan voor zijn of haar tips en adviezen.
Overigens zegt dit cijfer zegt niet alles, aldus Divosa. ‘Het kan zomaar zijn dat een inwoner niet thuis geeft, maar zelf wel actie onderneemt. Of iemand zegt geen hulp nodig te hebben en komt daar later van terug. De kans is groot dat de impact van vroegsignalering groter is dan de cijfers nu laten zien.’
Grotere kans van slagen
De kans dat een inwoner ook echt wordt bereikt, hangt onder meer af van hoe groot de betalingsachterstand is. ‘Hoe hoger het bedrag, hoe kansrijker,’ zo schrijft de organisatie voor leidinggevenden in het gemeentelijk sociaal domein. Zo is er bij een openstaand bedrag van 1000-2000 euro er 2,3 keer meer kans op contact dan bij een betalingsachterstand van 100-250 euro.
Een persoonlijke benadering werkt over het algemeen het beste volgens Divosa, dus liever een telefoontje of een huisbezoek dan een brief. Verder geldt volgens hen dat de aanhouder wint. ‘Hoe vaker een gemeente een contactpoging doet, hoe groter de kans op succes.’ Ter illustratie: van de meldingen met 4 of meer contactpogingen is bij 37 procent contact gelegd met de inwoner; dit geldt voor 18 procent van de meldingen met 1 of 2 contactpogingen, zo staat in de monitor.
Meer dan de helft van de gemeenten zoekt op verschillende manieren contact: van een appje tot brief, kaart, telefoontje of huisbezoek. Het sturen van e-mail wordt ook steeds vaker ingezet. Bij jongeren werkt een app over het algemeen beter.
Verschillen in de aanpak
De aanpak van gemeenten loopt overigens uiteen. Dat komt onder meer door de beleidsvrijheid en de periode dat een gemeente bezig is met vroegsignalering. Maar ook de visie op het sociaal domein kan meespelen, net als de focus op preventie en curatie en de speelruimte van professionals op de werkvloer. Daarnaast speelt ook geld een rol, aldus Divosa.
Over de monitor
Aan de monitor doen 281 gemeenten aan mee, vorig jaar kwamen er 41 bij. De deelnemende gemeenten vertegenwoordigen ruim 89 procent van de bevolking. Doordat het aantal huishoudens met (problematische) schulden oploopt, is er veel belangstelling voor vroegsignalering. Gemeenten kregen geen extra geld bij invoering van de wetgeving in 2021. Daarom kan het per gemeente verschillen hoeveel mensen ze ervoor vrijmaken. Alleen vorig jaar en dit jaar kregen gemeenten 50 miljoen euro voor vroegsignalering en bijzondere bijstand.
Wat is de definitie van (beginnende) betalingsachterstand?