Deze afbeelding is gegenereerd door AI
Veel raadsleden hebben nog weinig vertrouwen in Artificial intelligence (AI), al zien ze ook de voordelen ervan in. De roep richting colleges om specifiek beleid neemt toe, maar ook de wens om AI positiever in te zetten dan alleen bij fraudebestrijding.
In Alphen aan den Rijn vroeg gemeenteraadslid Evon Zevenbergen (Nieuw Elan) ChatGPT een motie te schrijven over de implementatie van AI door de gemeente. De motie roept het college op de AI-toepassingen en de aspecten eromheen in beeld te brengen, inclusief de ethische en juridische randvoorwaarden. ‘Ik wilde de discussie in de raad op gang brengen. Over ChatGPT is van alles te doen. Tegenstanders zeggen: gebruik het niet want we weten niet wat het is. Zelf vind ik het fantastisch. Al was ik over de vijftiende versie pas tevreden, zeg ik er eerlijkheidshalve bij.’
De discussie in de gemeenteraad leverde wisselende reacties op, aldus Zevenbergen. ‘De een vindt AI overbodig, een ander is enthousiast. Weer een ander wijst op de privacy. Ook andere raadsleden zijn met ChatGPT begonnen, maar raadsbreed is er nog maar weinig kennis over.’
De inmiddels een jaar geleden ingediende motie is door het college overgenomen zonder in stemming te zijn gebracht. Het toegezegde onderzoek is er nog altijd niet, maar Zevenbergen is tevreden. ‘AI staat op de agenda. Trouwens, ik heb de wethouder net even geappt, het stuk komt er snel aan.’
Scepsis
Volgens de statistieken vormt Zevenbergen een uitzondering. Nog maar weinig raadsleden maken gebruik van ChatGPT, zo blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging van Raadsleden. Het vertrouwen in AI is laag, raadsleden vrezen voor misinformatie. De helft van de 253 ondervraagden zegt behoefte te hebben aan voorlichting.
‘AI is voor velen nog een black box. Raadsleden hebben het bovendien razend druk en leggen andere prioriteiten’, verklaart vicevoorzitter Abdullah Uysal de terughoudendheid. ‘AI is niet meer weg te denken en ontwikkelt zich razendsnel. Ook in gemeenteland moeten we hier iets mee. AI kan het raadswerk efficiënter maken, denk aan het samenvatten van stukken. Maar raadsleden moeten ook alert zijn op de risico’s. Daarom is het goed om het democratisch debat in de raad te voeren over de sociale en ethische kanten van AI.’
Richtlijnen
In Utrecht drong de raad onlangs in een breed ondersteunde motie bij het college aan op richtlijnen voor het gebruik van AI-tools als ChatGPT door ambtenaren. Specifiek beleid is gewenst om privacyrisico’s en mogelijke datalekken tegen te gaan. Alle ambtenaren moeten daar training in krijgen. ‘AI moet niet het terrein van de specialisten blijven’, zegt raadslid Ilse Raaijmakers (PvdA-GroenLinks), die de motie mede indiende. ‘Voor veel raadsleden, mijzelf inbegrepen, is AI nog te abstract. Maar dat moet ons er niet van weerhouden ons erin te verdiepen en erover mee te blijven praten.’
Ook het college moet een tandje bijzetten. Met een veertigtal andere gemeenten publiceert Utrecht haar hoogrisico-algoritmes in een algoritmeregister. Nogal teleurstellend, merkt Raaijmakers op, is dat het register sinds mei 2023 niet meer is bijgewerkt. ‘Dat is al wel bijna een jaar geleden.’
Europese richtlijnen
Vicevoorzitter van de Vereniging van Raadsleden Uysal, zelf raadslid in Dordrecht, constateert dat zijn eigen gemeente nog geen enkel algoritme heeft gepubliceerd. ‘Ik heb dat nagevraagd en het schijnt veel werk te zijn om dat allemaal op een rij te zetten.’ De Europese AI-act gaat daar verandering in aanbrengen, voorziet hij. ‘De verordening maakt duidelijk wat wel en niet mag en dat zal ambtenaren en ook colleges meer structuur geven.’
Zelf hoorde Uysal van ambtenaren, tijdens een bijeenkomst van samenwerkingsverband Drechtsteden, dat zij een handelingskader op willen stellen om algoritmen in gemeentelijke systemen op risico’s te toetsen. ‘Volgens mij is dat juist de taak voor de raad met haar sturende rol, en niet voor de ambtelijke organisatie.’
Fraudebestrijding
In Rijswijk hekelt raadslid Maaike Harmsen de eenzijdige inzet van AI. ‘Veel AI-tools richten zich op het tegengaan van fraude’, verwijst de fractievoorzitter van de ChristenUnie naar de digitale drijfjacht uit de Toeslagenaffaire. ‘Iemand wordt meteen als fraudeur gezien en moet zelf maar het tegendeel bewijzen in plaats van de overheidsdienst die een AI-tool inzet.’
Zet AI ook positief in, bepleit Harmsen. Als voorbeeld noemt ze de gemeente Delft, die AI gebruikt bij de intake voor de schuldhulpverlening. ‘Als raad moeten we erop aansturen AI juist voor dit soort doelen in te zetten, bijvoorbeeld voor het opsporen van inwoners die uitkeringen en subsidies links laten liggen. Maar weinig lagere en middeninkomens halen de energievoucher voor woningisolatie op, terwijl ze bij de hogere inkomens binnen drie minuten op waren. Je bereikt zo niet de mensen die dit het hardst nodig hebben.’
Voordelen
Raaijmakers ziet voordelen in AI bij het achterhalen van inwoners die recht hebben armoederegelingen, zoals kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen, de Utrechtse U-pas en de individuele inkomenstoeslag. Voor laatstgenoemde regeling werden vorig jaar 400 nieuwe huishoudens bereikt via automatisch toekennen. ‘Geen heel groot aantal, maar dat zijn waarschijnlijk wel mensen die er al langer recht op hadden zonder dat ze dat wisten. Met AI kun je deze inwoners sneller in beeld krijgen.’
Uysal is gecharmeerd van de slimme check op bijstand van Amsterdam. De in eigen huis ontwikkelde AI-tool onderzoekt aanvragen voor een bijstandsuitkering op onrechtmatigheid. Maar met een positief doel: voorkomen dat Amsterdammers die ten onrechte bijstand krijgen daardoor schulden opbouwen en in de problemen komen. ‘Het beoordelen van zo’n aanvraag kost ambtenaren ontzettend veel tijd en energie en dat wordt hiermee verkort.’ Wat Uysal bovendien aanspreekt is dat Amsterdam volledig transparant is over het gebruikte algoritme en zijn risico’s.
Eerste AI-stad
In Alphen aan den Rijn wijst raadslid Zevenbergen op de voordelen voor economie en onderwijs. In de gemeente is het platform Alphen Digitaal actief, dat AI-bedrijven en AI-opleidingen naar de gemeente wil halen. ‘Zo kunnen we van Alphen de eerste AI-stad van Nederland maken. Eindhoven Lichtstad, Alphen aan den Rijn AI-stad. Dat zou toch geweldig zijn.’
Geef een reactie