Verkiezingen: welke partijen redden noodlijdende gemeenten?

Er moet extra geld naar gemeenten. Dat vinden alle landelijke partijen die hun plannen voorlegden aan het CPB. Maar de verschillen zijn groot. VVD en CDA bieden 0,5 miljard euro extra voor het gemeentefonds. Als het aan de PvdA ligt, bedraagt de plus 4 miljard.

Weliswaar gooit het Centraal Planbureau de bijdragen aan het gemeentefonds en provinciefonds op een hoop. Maar het gemeentefonds is met 30 miljard euro ruim 12 keer zo groot als de provinciale pot. In de praktijk hebben de decentrale plannen in de doorgerekende programma’s dus vooral betrekking op lokale overheden. Partijen die royaal doneren aan het gemeentefonds, vragen doorgaans ook meer terug van de lokale overheid (zie het beknopte overzicht onder dit artikel).

Sigaar uit eigen doos

De noodlijdende gemeenten roepen al jaren om vergroting van het lokale belastinggebied. Met meer zeggenschap over de lokale heffingen denken ze beter te kunnen inspelen op de lokale wensen en noden. Een aantal partijen lijkt daarin mee te bewegen. Zo willen D66 en ChristenUnie het gebruikersdeel van de onroerendezaakbelasting (ozb) herinvoeren. D66, PvdA, GroenLinks en DENK willen de ozb ook op bedrijfspanden toepassen, een lastenverzwaring van 1,2 miljard euro voor bedrijven.

Maar voor gemeenten lijken al deze opbrengsten niet direct een vetpot, eerder een sigaar uit eigen doos. In de CPB-berekeningen over zo’n ‘extra belastinggebied voor gemeenten’ is de vervolgstap dat de partij die deze lokale heffing invoert, de opbrengst meteen weer ‘afroomt via het gemeentefonds’.

Een hengel

Het is de vraag of gemeenten hierop zitten te wachten, maar de ‘schuif’ zou wel passen in de gedachte dat een uitbreiding van de lokale heffingen ‘lastenneutraal’ moet verlopen voor bewoners. Met andere woorden: er moet een verlaging van de rijksbelasting tegenover staan. Voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Jan van Zanen zei al eens over de kwestie: ‘Gemeenten willen geen vissen toegeworpen krijgen, maar hebben een hengel nodig,’

In NRC Handelsblad stond maandag een nieuw signaal dat het water gemeenten financieel gezien aan de lippen staat. Een op de drie lokale overheden zou er dit jaar niet in slagen een sluitende begroting te maken. Eerder dit jaar waarschuwde accountants- en adviesorganisatie BDO al dat acht op de tien hun begroting ‘niet rond krijgen’.

Overzicht decentrale verkiezingsplannen volgens Keuzes in Kaart (CPB)

‘De VVD vergroot het takenpakket van decentrale overheden, vooral door uitbreiding van het aantal beschutte werkplekken. De VVD verhoogt daarnaast het budget van het gemeente- en provinciefonds met 0,5 mld euro. De VVD wijzigt de lokale lasten niet.’

‘Het CDA intensiveert 0,5 mld euro in het gemeente- en provinciefonds met het oog op begeleiding in de bijstand (0,3 mld euro) en hogere Wmo-uitgaven (0,2 mld euro).’

‘D66 intensiveert 1,6 mld euro in het gemeente- en provinciefonds met het oog het gedeeltelijk terugdraaien van de opschalingskorting (0,4 mld euro), armoedebestrijding en schuldhulpverlening (0,2 mld euro), begeleiding in de bijstand (0,3 mld euro), uitvoering van het klimaatakkoord (0,3 mld euro) en hogere uitgaven aan jeugdzorg (0,4 mld euro).’

‘GroenLinks intensiveert 1,0 mld euro in het gemeente- en provinciefonds met het oog op begeleiding in de bijstand (0,4 mld euro), hogere uitgaven aan jeugdzorg (0,3 mld euro), het gedeeltelijk terugdraaien van de opschalingskorting (0,1 mld euro), daklozenopvang (0,1 mld euro) en extra basisfinanciering voor de GGD’s (0,1 mld euro).’

‘De SP vergroot het takenpakket van decentrale overheden, vooral door uitbreiding van het aantal beschutte werkplekken. De SP verhoogt daarnaast het budget van het gemeente- en provinciefonds met 1,0 mld euro. De SP verhoogt de lokale lasten met 0,3 mld euro door verhoging van de afvalstoffenbelasting.’

‘De PvdA intensiveert 4,0 mld euro in het gemeente- en provinciefonds met het oog op hogere uitgaven aan Wmo en jeugdzorg (0,9 mld euro), bibliotheekvoorzieningen (0,2 mld euro), voorzieningen in krimpgebieden (0,2 mld euro), daklozenopvang (0,2 mld euro), armoedebestrijding (0,1 mld euro), voorzieningen in de Waddengemeenten (0,1 mld euro), begeleiding in de bijstand (0,1 mld euro), buurthuizen en speeltuinen (0,1 mld euro), voorzieningen in de regio (0,1 mld euro) en voor generieke intensiveringen (2,0 mld euro).’

‘De ChristenUnie intensiveert 1,2 mld euro in het gemeente- en provinciefonds met het oog op hogere uitgaven aan Wmo (0,3 mld euro), hogere uitgaven aan jeugdzorg (0,6 mld euro) en het gedeeltelijk terugdraaien van de opschalingskorting (0,3 mld euro).’

‘50PLUS vergroot het takenpakket van decentrale overheden, vooral door uitbreiding van het aantal beschutte werkplekken. Daarnaast verhoogt 50PLUS het budget van het gemeente- en provinciefonds met 0,7 mld euro. 50PLUS verlaagt de lokale lasten met 0,5 mld euro en verhoogt het gemeente- en provinciefonds met hetzelfde bedrag ter compensatie.’

‘DENK vergroot het takenpakket van decentrale overheden, vooral door uitbreiding van het aantal beschutte werkplekken. DENK verhoogt daarnaast het budget van het gemeente- en provinciefonds met 0,7 mld euro. DENK verhoogt de lokale lasten taakstellend met 1,2 mld euro door uitbreiding van de onroerendezaakbelasting en roomt deze opbrengst af van het gemeente- en provinciefonds.’