Gemeenten hebben al jaren veel te veel werk waardoor een ongezonde situatie is ontstaan die zowel inwoners als gemeenteambtenaren hard treft. Dit schrijft de Amsterdamse ombudsman Munish Ramlal in zijn jaarverslag over 2023. Hij raadt gemeenten aan geen taken van het Rijk te accepteren als ze twijfelen aan de uitvoerbaarheid ervan.
Volgens de ombudsman Metropool Amsterdam heeft jarenlange overbelasting geleid tot een ‘burn-out-bureaucratie’ bij gemeenten. Volgens hem is dit voor een belangrijk deel terug te voeren op de grote decentralisaties van 2015. ‘Sindsdien heeft de gemeente te veel op haar bordje liggen.’
De gemeenten die vallen onder de Metropoolregio zijn Amsterdam, Almere, Amstelveen, Zaanstad, Diemen, Landsmeer, Waterland en Ouder-Amstel. De ombudsman wil dat de hoofdstad het initiatief neemt om namens alle Nederlandse gemeenten met het Rijk te praten over wat moet veranderen.
Permanente crisissituatie
Ramlal spreekt van een permanente crisissituatie, die ten koste gaat van de kwaliteit van de dienstverlening aan bewoners. Het raakt met name bewoners die hulp van de gemeente het hardst nodig hebben, stelt de ombudsman. ‘Denk aan mensen die afhankelijk zijn van overheidsregelingen op het gebied van bijvoorbeeld zorg en inkomen.’ Volgens hem wordt de rekening van toen nu aan de burger gepresenteerd. ‘Op deze manier doorgaan werkt niet, want bewoners komen dan in de problemen.’
Protocollen
‘Protocollen en bewijsstukken maken de dienst uit,’ aldus Ramlal, die vindt dat de gemeente het vermogen om breder te denken dan in regels langzaam verliest. Ook medewerkers van gemeenten zitten hiermee. Die willen wel creatief en oplossingsgericht meedenken, maar de vele regels en de structurele overbelasting werken belemmerend.
‘Ambtenaren vinden het frustrerend om vaak niet het juiste te kunnen doen. Het is daarom nodig om de vele geoormerkte rijksuitkeringen met allemaal hun eigen beoordelingscriteria opnieuw te ontwerpen, waarbij centraal staat dat ambtenaren in werk weer kunnen uitgaan van vertrouwen.’
Ik merk ook dat gemeenten steeds meer op de stoel van de uitvoering gaan zitten. Zelf gaan uitvoeren.
Daarvoor wordt vervolgens bezuinigd op de uitvoerende instanties, die de kennis en netwerken in huis hebben/hadden. Daarnaast komen er ook veel beleidsmedewerkers bij. Hiervoor trekken de grotere gemeenten goede ambtenaren weg bij kleinere gemeenten. Dit leidt ook op een intern, bestuurskundig, gerichte cultuur, zonder veel kennis van het werkveld. In het sociaaldomein meet je het resultaat aan de “gevoelde” verbetering van deelname aan de maatschappij bij kwetsbare mensen, niet aan het aantal mensen met een toeslag of uitkering.
Meten is weten, maar niet altijd rekenen.
Deze ombudsman legt de vinger terecht op de zere plek. Bij de decentralisatie van met name de zorgtaken van het rijk naar de gemeenten zijn bezuinigingen ingeboekt die niet realistisch en niet uitvoerbaar zijn. In feite zijn de kosten hoger geworden omdat iedere gemeente een eigen controle apparaat heeft opgetuigd om de zorgaanbieders te controleren. Om verspilling van overheidskosten voor de zorg te voorkomen heeft iedere gemeente haar eigen regels en voorschriften opgesteld, die geen of weinig ruimte laten voor maatwerk. Daardoor zijn zowel de ambtenaren (burn-out burocratie) als de zorgzoekende burger (die als calculerende burger tegemoet wordt getreden) de dupe van het huidige zorgbeleid. Hoog tijd om aan die deskundigen meer vrijheid te geven om op basis van de feitelijke behoeften van zorgzoekenden in samenwerking met hun naasten in de familie en/of de lokale gemeenschap op individuele basis te bepalen welke zorg verleend moet worden.