Zomaar drie voorbeelden waarbij integriteit in het openbaar bestuur voor een dilemma kan zorgen. Hoe voorkom je dat je – soms onbewust – niet integer handelt?
- Tijdens een raadsperiode besluit een raadslid zich af te splitsen van zijn partij en onder een andere naam verder te gaan. In plaats van – waarvoor hij bij het aanvaarden van het raadslidmaatschap heeft getekend – zijn zetel in te leveren.
- Een raadslid stemt in de raadsvergadering mee over de vaststelling van het bestemmingsplan voor het buitengebied, terwijl hij zelf in dat gebied een boerenbedrijf heeft.
- In een collegevergadering wordt een voorstel tot het toekennen van een uitkering op grond van de Participatiewet behandeld. Eén van de wethouders merkt op dat degene voor wie de uitkering is bestemd, ‘zwart’ werkt en dat hij daarom eigenlijk geen uitkering nodig heeft. Het college volgt de redenering van de wethouder en besluit de aanvraag af te wijzen.
Integer handelen
Nieuwe gemeenteraadsleden krijgen in de eerste maanden veel voor hun kiezen. Een van die kwesties is integriteit. Hoe handel je nu integer? Integriteit heeft alles te maken met de kwaliteit van het openbaar bestuur. Ook kan integriteit het vertrouwen van de burgers in hun overheid maken of breken. Als gevolg van allerlei maatschappelijke ontwikkelingen staat de integriteit van politieke ambtsdragers onder druk.
Het publieke en private domein zijn meer met elkaar verstrengeld geraakt. De rol van de participerende burger is toegenomen. En lokale bestuurders krijgen meer te maken met agressie en geweld. Door sociale media is de mediacomplexiteit enorm toegenomen.
Voorbeeldfunctie
Politieke ambtsdragers vervullen een voorbeeldfunctie voor burgers en voor ambtenaren. De handel en wandel van bestuurders heeft dan ook zijn weerslag op de hele organisatie. Zowel in positieve als in negatieve zin. Bestuurders zijn verantwoordelijk voor hun eigen integriteit; en collectief voor de integriteit van hun organisatie. Een lokale bestuurder moet 24 uur per dag alert zijn op handelingen of gedragingen die het aanzien en de integriteit van het politieke ambt kunnen schaden.
Integriteitsbeleid
Integriteit is een van de zeven leidende beginselen die zijn opgenomen in de Nederlandse Code voor Goed Bestuur. Daarnaast kan elk bestuur voor de eigen organisatie een aantal richtinggevende uitgangspunten en normen voor integriteit afspreken. Waarmee de bestuurders zich zowel in hun gedrag als bij de opstelling van de gedragsregels en codes laten leiden.
Om het integriteitsbeleid handen en voeten te geven is een aantal regels en procedures vastgesteld. Maar integriteit is een grondhouding, een kwestie van mentaliteit, iets waaraan je kunt werken en waar je in kunt groeien. In het integriteitsbeleid zal een belangrijke plaats moeten worden ingeruimd voor de cultuur in de organisatie en in de politieke arena.
Dit moet een cultuur zijn van openheid, waarin men dilemma’s kan bespreken en elkaar aanspreekt op gedrag en handelen. Het vaststellen van regels en procedures is van groot belang, maar mag nooit leiden tot de overtuiging dat de integriteit daarmee dan ook is ‘geregeld’.
Gedragscodes
Gedragscodes zijn een belangrijk instrument en hulpmiddel om een open, transparante en integere organisatiecultuur te realiseren. De Gemeentewet verplicht de gemeenteraad om voor zichzelf en voor hun bestuurders een gedragscode vast te stellen. De gedragscode vormt een beoordelingskader en leidraad bij twijfel, vragen en discussies. De regels worden in een debat vastgesteld door de politieke ambtsdragers zelf.
Bestuurders kunnen er op worden aangesproken. En dienen zich over de naleving te verantwoorden. De code doet vooral een moreel appel op raadsleden, wethouders en burgemeester. Om dat te bereiken zal de code regels bevatten over bijvoorbeeld declaratiegedrag, het gebruik van gemeentelijke voorzieningen voor privédoeleinden en het voorkomen van vermenging van publieke en zakelijke belangen.
Training Integriteit
Hoe voorkom je dat je – soms onbewust – niet integer handelt? Segment biedt (nieuwe) gemeenteraadsleden handvatten om tot een integer beleid te komen met de training Integriteit.
We leren wat de formele regels zijn omtrent integriteit, en helpen met het vormgeven van een gedragscode. We leren ook hoe te handelen als in strijd met de formele of informele regels van integriteit dreigt te worden gehandeld. Onze trainingen voor de raad worden in huis uitgevoerd en steeds in samenspraak met de opdrachtgever vormgegeven. Zo krijg je altijd een actuele training op maat!
Raad en Daad voor raadsleden
De training Integriteit is onderdeel van onze serie Raad en Daad, met diverse modules voor raadsleden. Naast integriteit kun je denken aan onderwerpen als:
• Moties en amendementen; schrijven en financiële onderbouwing
• Gemeentefinanciën; het huishoudboekje en de begroting en jaarrekening
• Communicatie; van debatvoering tot omgaan met de media
• De rol van de raad in een participatiesamenleving
Integriteit is, vooral in een kleine gemeente als de onze, vaak aan de orde. Ik heb een opiniërende vraag. Recent kwam een “brandbrief” van een plaatselijke voetbalclub aan de orde. Zij eisten (door omstandigheden gedwongen – te weinig velden en slechte kwaliteit hoofdveld) de onmiddellijke aanleg van een kunstgrasveld. Geraamde kosten 850.000 euro. Discussie in de raad spitste zich toe op het doorkruisen van ontwikkelingen die gestalte moeten krijgen vanuit een sportvisie, die in de maak is. Van de zittende raadsleden is er één ex voorzitter van deze club, één ex bestuurder maar nu jeugdtrainer, één wiens broer trainer is bij de club en één zittend bestuurslid. Deze laatste (mijn fractiegenoot) onthield zich van stemming. De anderen stemden mee (9 voor, 1 onthouding, 8 tegen) Ik zelf worstel met dit soort gegevens. In een kleine gemeente is er, zeker op verenigingsgebied, al vlug een verstrengeling van belangen en functies. In mijn beleving hadden zeker twee van de drie meestemmemde raadsleden zich van stemming mogen/moeten onthouden. Hoe kijkt u dar naar?