Dat is een rare combinatie van woorden in één zin; in de politiek bestaat immers geen neutraliteit. In de politieke arena heeft alles een lading en wordt onderdeel van de strijd. Toch blinkt het Nederlandse politieke bedrijf uit in allerlei instanties die, tenminste in theorie, neutraal zijn.
Laat ik om te beginnen de unieke Nederlandse burgemeester noemen. Weliswaar heeft het overgrote deel van de burgemeesters een algemeen bekende politieke kleur, toch profileert elke burgemeester zich als een onafhankelijk en neutraal voorzitter van zowel de gemeenteraad als het college van B&W. In veel gemeenten wordt dat ook zo ervaren. Dat blijft vreemd.
Absurde constructie
Jarenlang heb ik allerlei buitenlandse gezelschappen wegwijs gemaakt in de Nederlandse lokale politiek. Een groot deel begreep niet hoe het nu zat met de burgemeester, en als ze het al begrepen vonden ze het eigenlijk een absurde constructie.
Wat ook te denken van de vele adviesraden, planbureaus of zelfs staatscommissies. Vaak wordt daar leiding aan gegeven door iemand met politieke ervaring – en daarmee van politieke kleur – maar de onafhankelijkheid van de adviezen staat veelal buiten discussie.
Rekenkamers
De rekenkamers, zowel op landelijk als op provinciaal en gemeentelijk niveau, gaan eveneens door het leven als instanties die vanuit de inhoud een onafhankelijk oordeel vellen over het beleid en daar algemene adviezen aan verbinden. Op landelijk niveau bestaat het college van de Algemene Rekenkamer wederom overwegend uit personen die eerder politiek actief zijn geweest.
Op decentraal niveau is dat minder. Vaak zijn dan de bestuurders van rekenkamers ervaren onderzoekers, ambtenaren of adviseurs, maar zo nu en dan tref je daar ook wel (oud-)raadsleden of (oud-)wethouders. Niemand vindt dat raar en niemand plaatst vraagtekens bij de onafhankelijkheid van de rapporten.
Griffiers
Naast de rekenkamers bestaat er op decentraal niveau sinds een jaar of 20 de functie van griffier, een functie die overigens op het niveau van de Tweede en Eerste Kamer al veel langer bestaat. De griffiers bij gemeenten hebben vandaag aan de dag de ambitie om hun volksvertegenwoordiging, de gemeenteraad, van algemene ‘strategische adviezen’ te voorzien. Wederom wordt nauwelijks de vraag gesteld of dat eigenlijk wel kan. Is het eigenlijk wel mogelijk om een per definitie politiek verdeeld gremium van een algemeen advies te voorzien?
De afgelopen twee jaar heb ik mogen onderzoeken of in andere landen er een met Nederland vergelijkbare ‘griffiersfunctie’ bestaat. Hoewel er sommige landen zijn waar de functie van ‘secretaris van de raad’ er wel wat van weg heeft, is het eigenlijk buiten Nederland nergens zo dat deze functionaris de raad ook inhoudelijk ondersteunt. Die ondersteuning is veelal toebedeeld aan een uitgebreide politieke staf van elke fractie. In Nederland is juist de fractieondersteuning (vooral in kleinere gemeenten) zo goed als non-bestaand.
Vraagtekens
Nederland is en blijft bijzonder met het geloof dat er onafhankelijke, neutrale instanties bestaan in de politiek. Daar zou je trots op kunnen zijn. Het past blijkbaar in onze politieke cultuur. Maar, als je zo’n beetje het enige land ter wereld bent waar er zo wordt gewerkt, is er wellicht toch wel aanleiding voor vraagtekens.
Peter Castenmiller is als senior-onderzoeker werkzaam bij PBLQ en doet al vele jaren onderzoek in het decentraal bestuur. Hij is tevens verbonden aan het Instituut Politicologie van de Universiteit Leiden en de Faculteit Bestuurskunde van de Vrije Universiteit.
Geef een reactie