Als er twee begrippen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, dan zijn dat wel participatie en democratie. Soms gaat het over hoe democratisch participatie is, soms over hoe participatief democratie is. Ze grijpen in elkaar en houden elkaar in beweging.
Onder participatie verstaan we betrokkenheid en inbreng van inwoners bij het maken van keuzes en het nemen van besluiten door democratisch gekozen vertegenwoordigers. Dit kan van alles zijn: van inspraakavonden en burgerfora tot wijkschouwen en wijkbegrotingen. Velen (waaronder ikzelf) vinden dat échte participatie niet alleen inhoudt dat inwoners iets mogen zeggen, maar dat ze ook daadwerkelijk invloed en macht hebben. Dit in tegenstelling tot decoratieve participatie, jullie begrijpen wat ik hiermee bedoel.
Wat is democratie?
Democratie verwijst naar het bestuurssysteem en de manier van besluiten die gebaseerd zijn op fundamentele waarden zoals gelijkheid, transparantie, inclusiviteit, rechtvaardigheid, de scheiding der machten en vrijheid van meningsuiting. In een ‘normale’ wereld zijn deze waarden vanzelfsprekend, maar in de praktijk nooit. Zeker niet in deze tijden. Democratie vraagt meer dan participatie. Ze vraagt een kwalitatief proces waarin alle stemmen meetellen en goede besluiten worden genomen.
Het samenspel
Een besluit is pas democratisch wanneer alle betrokkenen de kans krijgen hun zegje te doen, wanneer het proces open en transparant verloopt, en wanneer de verzamelde inbreng daadwerkelijk invloed heeft. Als dit niet zo is, blijft het slechts een ‘vinkje’ op het projectplan, de ‘dood in de pot van participatie’.
Stel je voor dat bepaalde inwoners, bewust of onbewust, bedoeld of onbedoeld, minder meedoen of niet gehoord worden. Hoewel participatie geen exacte afspiegeling van de gehele bevolking hoeft te zijn, verdient elke stem – van zowel grote belangengroepen en experts als de ‘zachte’ stem van de gewone inwoner – een volwaardige plek in de besluitvorming. Als gemeenten participatie uitsluitend inzetten als formaliteit, zonder écht te luisteren, dan verliest participatie zijn democratische waarde.
Democratische participatie omvat dus de feitelijke betrokkenheid van inwoners en de manier waarop hun stem wordt gehoord. In een participatieve democratie is participatie geen bijzaak, maar een integraal onderdeel van het politieke systeem. Inwoners krijgen structureel en daadwerkelijk invloed op de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van beleid. Hun inbreng vormt mede de basis van de uiteindelijke besluiten.
Rol van raadsleden
Raadsleden spelen een cruciale rol in het versterken van de democratische kwaliteit van participatie. Ze kunnen samen met het college en de ambtelijke organisatie vooraf de bedoeling en kaders van een plan of beleid vastleggen. Dan weten inwoners precies waar ze aan toe zijn. Dit helpt teleurstelling en een gevoel van machteloosheid te voorkomen.
Ze kunnen actief toezien op de uitvoering met (tussentijdse) evaluaties, monitoring en eventueel gebruik van onderzoeken (zoals tevredenheids- of rekenkameronderzoek). Zo kunnen ze ervoor zorgen dat de inbreng van inwoners daadwerkelijk gewicht in de schaal legt. En ze kunnen regelmatig in gesprek gaan met inwoners. Of dat nu op het schoolplein, sportveld, bij wijkbijeenkomsten of via digitale platforms is, door direct contact met inwoners bouwen raadsleden bruggen tussen de gemeenschap en de gemeente.
Wisselwerking
Participatie is een noodzakelijke voorwaarde voor een functionerende democratie, maar het garandeert niet automatisch democratie als zodanig. Ik zie het beeld voor mij van een complexe machine met ontelbaar veel tandwielen die ronddraaien. Elk tandwiel is onmisbaar; als één tandwiel stilstaat of niet goed in de andere grijpt, loopt alles vast. Op dezelfde wijze is participatie de krachtbron die de democratie in beweging houdt. Zonder actieve en kwalitatieve inbreng van inwoners (het tandwiel van participatie) kan het democratische systeem niet draaien.
Tegelijkertijd geeft een eerlijk en goed ingericht democratisch systeem (het andere tandwiel) inwoners de ruimte en vertrouwen om hun stem te laten horen. In deze machine beïnvloeden participatie en democratie elkaar voortdurend en ze versterken elkaar.
Geef een reactie