Er zijn vier soorten integriteitsverbanden. Ze zijn hard nodig om de integriteit ook bij het uitvoeren van de nieuwe taken stevig in te bedden.
Column
– Alain Hoekstra
De decentralisaties zijn een feit. Gemeenten worden in 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen, en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Met deze nieuwe taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden zijn miljarden euro’s gemoeid. Dit vergt extra alertheid op integriteitsrisico’s! Integriteitsbeleid en –systemen dienen daarom, op basis van risicoanalyses, versneld ingeregeld te worden op deze nieuwe, uitzonderlijke situatie.
Natuurlijk bestaat er al een heel scala aan integriteitsmaatregelen. Deze vloeien voort uit de Ambtenarenwet en uit de Modelaanpak basisnormen integriteit die beiden van toepassing zijn op de gemeenten. Tegelijkertijd is uit een onlangs uitgevoerde evaluatie gebleken dat, ook binnen de gemeenten, nog niet aan al deze basisvereisten wordt voldaan.
Binnen gemeenten is de verantwoordelijkheid voor integriteitsbevordering belegd bij gemeentesecretaris en de burgemeester. De concrete uitwerking en uitvoering daarvan is in de afgelopen jaren in toenemende mate belegd bij een specifiek daartoe aangewezen integriteitsfunctionaris of -coördinator. Deze neemt de verantwoordelijkheid van het bevoegde gezag en het lijnmanagement uiteraard niet over, maar adviseert en ondersteunt hen bij de ontwikkeling en implementatie van het beleid in de organisatie.
Integriteitsfunctionaris
De aanstelling van een integriteitsfunctionaris is een goede en verstandige zet. Onderzoeken en interviews wijzen echter uit dat integriteitsfunctionarissen nog tegen een aantal problemen aan lopen, die hun functioneren ernstig belemmeren. Zo betreft het een redelijk nieuw soort functie waarover nog veel vragen bestaan. Hoe ziet het profiel van zo’n functionaris er idealiter uit? Wat zijn de precieze taken? En hoe dient deze gepositioneerd te zijn?
Hierbij geven veel functionarissen aan slechts zeer weinig tijd te krijgen voor hun integriteitstaken, is er onvoldoende budget en ontbreekt het hen nog vaak aan de noodzakelijke kennis, vaardigheden en expertise. Bovendien worstelen zij met hun interne legitimiteit. Ze ondervinden weerstand tegen hun initiatieven en voelen zich als eenzame pioniers, geïsoleerd binnen hun organisatie. Het is derhalve niet verwonderlijk dat bij deze nieuwe functionarissen behoefte is om te sparren en samen te werken met vakgenoten.
Bij sommige organisaties is daar al sprake van, en hebben de integriteitsfunctionarissen zich aangesloten bij zogenaamde integriteitsverbanden. Maar nog lang niet alle organisaties hebben de voordelen van dit soort samenwerkingen ontdekt. Het recent verschenen rapport Samen integriteit versterken; integriteit in externe samenwerkingsverbanden, presenteert daarom de mogelijke vormen en voordelen van samenwerking.
Integriteitsverbanden
Uit het rapport komen vier soorten integriteitsverbanden naar voren. In het Atelier werken organisaties samen om integriteitsinstrumenten te ontwikkelen. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om nieuw beleid, codes of trainingen. Vaak leidt dit tot betere en goedkopere integriteitsproducten dan wanneer organisaties in hun eentje iets moeten ontwikkelen.
In de Pool delen organisaties integriteitscapaciteit en wisselen zij experts uit voor het doen van onderzoeken, het geven van trainingen of maken zij gebruik van dezelfde vertrouwenspersonen. Voordeel hiervan is dat organisaties niet alle expertise meer zelf in hun huis hoeven te hebben en dat zij ook gecoverd zijn bij ziekte, vakantie en piekbelasting.
Het Forum voorziet in kennisuitwisseling. Integriteitsfunctionarissen komen geregeld samen bij (netwerk-)bijeenkomsten om problemen of best practices uit te wisselen waardoor zij zich aan elkaar kunnen scherpen.
De Spreekbuis is, tot slot, gericht op collectieve vertegenwoordiging en beïnvloeding. De VNG en de beroepsverenigingen spelen hier, voor de gemeenten, een belangrijke rol in. Zij zijn de spreekbuis richting de centrale overheid en vertegenwoordigen het sectorale belang door gezamenlijk op te trekken. Maar ook op provinciaal niveau is een dergelijke rol wellicht zinvol.
Samenwerking integriteit
Uit het rapport blijkt dat organisaties dit soort samenwerkingen zeer zinvol vinden. Samenwerking op het gebied van integriteit is efficiënt en effectief. Het leidt ertoe dat integriteitsfunctionarissen zich beter in staat voelen om hun taken uit te oefenen. Daarnaast borgt samenwerking ook de aandacht voor integriteit binnen de deelnemende organisaties. Redenen te over voor gemeenten om integriteitssamenwerking te bevorderen!
In het rapport worden de onderzoeksbevindingen op zeer overzichtelijke en toegankelijke wijze gepresenteerd. Het biedt concrete aanknopingspunten om bestaande integriteitsverbanden te verbeteren en nieuwe op te starten. Dit biedt zowel individuele organisaties als beleidsmakers, koepelorganisaties en toezichthouders inzicht in de mogelijkheden en kansen van samenwerking op het gebied van integriteit.
Bij de decentralisaties gaat het om grote bedragen, nieuwe werkprocessen en onbekende situaties. Dit leidt onvermijdelijk tot integriteitsrisico’s, ook daar waar alle betrokkenen met de beste bedoelingen opereren. Het is een kwestie van goed bestuur om deze risico’s te verkennen en te beheersen. Een hele uitdaging in deze toch al uitdagende fase voor gemeenten. Intergemeentelijke samenwerking op integriteitsgebied lijkt daarmee een passend en veelbelovend antwoord op deze nieuwe uitdagingen.
Bundel als gemeenten de krachten. Het loont!
Alain Hoekstra werkt voor het Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS)
‘Bij de decentralisaties gaat het om grote bedragen, nieuwe werkprocessen en onbekende situaties. Dit leidt onvermijdelijk tot integriteitsrisico’s’.
Noem eens wat voorbeelden?
Hartelijke groet,
Jakobien Groeneveld
Zoetermeer