Corruptie, fraude, belangenverstrengeling en andere schendingen van de integriteit. Wat kunnen gemeenten doen om dit te voorkomen?
De auteurs van ‘Integriteit van het lokaal bestuur’ beschrijven
eerst de ontwikkeling van het integriteitsbeleid en komen later in het boek met
een schets van de toekomst. Eerste het goede nieuws: “Duidelijk is dat het
lokaal bestuur grote vorderingen heeft gemaakt in de aandacht voor integriteit
en het integriteitsbeleid.” Dan de aanmerkingen:
- Gemeenten hebben veel regelingen, normen en procedures, maar
die zijn niet altijd bekend of effectief. Of beide, uiteraard. Volgens de
sociale wetenschappers is meer aandacht nodig voor de registratie van
misstanden en de mogelijkheden dit te verantwoorden. - Instrumenten die gericht zijn op de bewustwording van
schendingen zijn minder aanwezig en minder bekend. Dit zou een constant punt
van aandacht moeten zijn, “vanaf het moment van aanstelling en beëdiging.” - Integriteit is de opdracht voor het lokale bestuur. Het Rijk
kan dit niet laten doordringen tot in de haarvaten van een gemeentelijke
organisatie. - “Meer aandacht blijft nodig voor initiatieven gericht op de
lokale politiek”, schrijven de auteurs. “Omdat de politiek achterloopt bij de
beleidsontwikkeling in de ambtelijke organisatie.” Vooral
belangenverstrengeling en loyaliteitsconflicten doen zich vrij geregeld voor,
blijkt uit een enquête onder gemeentesecretarissen en raadsgriffiers en ander
onderzoek. - Kleine gemeenten moeten meer aandacht hebben voor
integriteit. Volgens onderzoek lopen grotere gemeenten voor op dit gebied. - In de komende jaren moet worden gezocht naar de juiste mix
van ‘harde’ en ‘zachte’ maatregelen. Regels alleen zijn niet voldoende; het
beleid moet echt worden gedragen door medewerkers. - Er zijn instrumenten die waarschijnlijk geschrapt kunnen
worden. Door een veelheid aan procedures kan het naleven ervan een doel op zich
worden.
Pessimisme
Genoeg werk aan de winkel, volgens de wetenschappers, maar
zeker geen reden tot pessimisme. “De conclusies van dit onderzoek geven geen
aanleiding ons in het koor van de somberaars, doemdenkers en criticasters te
mengen.” Toch kan het beter, maar hoe?
Los van de aanbevelingen komt hier geen sluitend antwoord op. “Het is
moeilijk in theorie aan te geven, want in de eerste plaats in het de
samenleving die eisen stelt aan het functioneren van het bestuur dat over haar
is gesteld. Integriteit is niet statisch en daarmee “nooit af”.
De vele onderzoeken
naar integriteit hebben volgens de wetenschappers hun vruchten afgeworpen,
vooral onder ambtenaren. “Vooral de politiek dient een inhaalslag te maken.”
Integriteit is een kwestie van opvoeding. Als dat verkeerd is gegaan, dan helpt opleiding niet meer.
Als in een organisatie een cultuur is ontstaan van niet-integer handelen, dan valt ook daar weinig aan te doen. Het zijn dan meestal de leidinggevenden die het verkeerde voorbeeld geven.
Integriteit, je hebt het of je hebt het niet.
Integriteit moet veel meer een vast integraal onderdeel worden van het personeelsbeleid. Nu merk ik als trainer van integriteitworkshops nog hoeveel weerstand er is bij zowel ambtenaren als politici. “Hoezo? Ben ik soms niet integer genoeg?” hoor en zie je ze denken. Als het normaal wordt om regelmatig het onderwerp op de agenda te hebben of een dilemmatraining te doen wordt integriteit (net als veiligheid) en daarmee integer handelen een bewust proces. Mijn mening: het gaat de goeie kant op, maar we zijn er nog lang niet!