Steeds meer ambtelijke fusies zien het licht. Er is zelfs een – slim commercieel gesponsord – Kennisplatform voor. Intussen is feitelijk aangetoond dat doelen als kwaliteitsverhoging en kostenreductie nauwelijks uit de verf komen. Tegenstanders roepen dat het de democratische legitimiteit ondermijnt en voorstanders vinden dat ze meer in de vaderlandse pap kunnen brokkelen. Hoe dan ook. Net als herindelen is ambtelijk fuseren “onderweg naar gisteren”.
-c o l u m n-
Hoe komt dat nou?
Aan goede bedoelingen ligt het niet. De verse ambtelijke top gaat met vereende kracht aan de gang. Nieuwe managementteams worden platgelopen door commerciële – vaak door met vergane kennis behepte oud collega’s bevolkte – adviesbureaus. Door complexiteit met complexiteit te lijf gaan valt immers grof geld te verdienen. Doordacht wordt een oerwoud aan aanpakfilosofietjes in het leven geroepen. Niks wordt geschuwd tot het inzetten van “gratis” bijeenkomsten toe. Uiteraard uitsluitend toegankelijk voor gemeentelijke doelgroepen. De brainwash met variaties op thema’s uit de vorige eeuw beginnen. En zo blijven ook ambtelijk gefuseerde gemeenten losgezongen van de huidige moderne samenleving.
Tunnelproces?
Vergoelijkend wordt de ingeslagen doodlopende steeg verdedigd met het argument “de gemeenteraad heeft een democratisch besluit genomen”, maar heeft de gemeenteraad wel de juiste vragen gesteld? Dan moeten we denken aan “hoe wordt hiermee de democratische kwaliteit gediend” en “past de keuze wel bij de dynamiek van de huidige en toekomstige samenleving?”. En is dat dan zo? Kan door ambtelijke fusie de gemeente snel schakelen en wendbaar opereren? Welnee. De geschiedenis herhaalt zich. Net als vroeger wordt een krachtig managementteam gevormd dat op haar beurt wordt omringd door nog invloedrijkere stafafdelingen. Dan volgt de opeenstapeling van regels om kennis af te schermen, voor de eigen groep te houden en ermee onderling te concurreren.
Intussen in de echte wereld?
De enorme slagkracht van de samenleving wordt gemist. Via Google, facebook, twitter, linkedIn, YouTube, Pinterest, Vimeo, Pinterest, Tumbler, Flickr – en elke dag komen er bij – zijn wereldwijd miljarden mensen in de weer. Door de sterk vereenvoudigde zelforganisatie ontwikkelen deze individuen zonder elkaar fysiek te ontmoeten een gigantische kennis. Koppel dit aan de enorme hoeveelheid hoogopgeleide creatieve en analytische ZZP-ers die er hun werk van maken om via social medianetwerken rondom elk onderwerp overheden en bedrijven te overklassen.
En de gemeentelijke organisatie?
De werkelijke sleutel kent een totaal andere mindset. Naast een visie op de nieuwe rol van de gemeente vraagt het investeren in netwerkvaardigheden en participeren in netwerken die nodig zijn om de gemeentelijke kerntaak “regisseren” uit te voeren. Een hoogwaardig regieteam kent hooguit een zeer slanke back-office dat los staat van bestuurlijke bemoeienis. Het regieteam voert bestuurlijke opdrachten uit die betrekking hebben op “samen met belanghebbenden beleid maken”, “nauw samenwerken met burgerinitiatieven en professionele non-profit organisaties” en bovenal opdrachtgeven aan alle “buiten de deur gebrachte diensten die door de markt veel beter kunnen worden uitgevoerd”.
Wat nu?
Bijbenen kan alleen door kleine hoogwaardige gemeenten die eenvoudig zijn ingericht, keihard investeren in talentvolle medewerkers en de mogelijkheden van de technologie inzetten. En jawel, strategisch-inhoudelijk ontstaat steeds meer samenwerking met andere gemeenten. Minimale bedrijfsvoering en ondersteuning kunnen op afstand en door anderen worden ingevuld. Kortom, zo ontstaat een echte regisserende gemeente. Niks ambtelijke fusie maar een gemeente die past bij nu.
Als betrokken burger raak ik steeds meer overtuigd dat een ambtelijke fusie niets meer is dan bedoeld het fusie''spook'' voor een tijdje te temmen en zodoende het pluche warm te houden. Als zelfbenoemde toezichthouder op de besteding van ons geld ziet de Burgerrekenkamer Langedijk ook het proces in de eigen gemeente met lede ogen aan. Gezever over de eigen identiteit en straks ook ongetwijfeld zoals Piet van Mourik beschrijft de tevreden conclusie dat ''het proces democratisch is verlopen'' of misschien wel zelfs dat ''de burgers er zelf voor hebben gekozen''. Wij uit het bedrijfsleven weten maar al te goed dat fusies zonder echte sanering aan de top tot mislukken zijn gedoemd. Alleen omdat gemeenten niet failliet gaan zal de waarheid slechts met moeite en mondjesmaat naar buiten komen. En daarom is de Burgerrekenkamer opgericht. Want Langedijk is al failliet, moet dringend onder curatele worden gesteld, heeft het proces opgestart en lijkt nu vooral bezig met het zoeken naar een externe adviseur die bereid is voor een mooi bedrag een ambtelijke fusie te adviseren. Een eerste rapport van Seinstra van der Laar van juni 2015 gaf slechts één alternatief, nl. bestuurlijk fuseren met Heerhugowaard, dus zoeken we nog even verder.
Ik denk dat het stuk kort door de bocht is.
1. Ik heb ambtelijke fusies meegemaakt die wel degelijk iets opleverden. Blijft dit over… natuurlijk niet, ambtelijke besparingen worden in de regel door de politiek meteen weer ingezet. Overigens is ambtelijke fusie geen garantie voor besparing. Daarvoor is gerichte sturing noodzakelijk.
2. De koppeling met klein is hoogwaardig en flexibel is ook vaak niet juist. Veel kleine gemeenten zitten zo krap in hun jasje dat ze alleen nog bezig zijn met brandjes blussen, voor de netwerksamenleving is geen tijd.
3. En onderweg naar gisteren? Ik denk het niet. Ik denk dat we in het begin staan van een nieuwe ontwikkeling.
Ik ben heel erg benieuwd wat iedereen van dit artikel vind. Veel gemeenten staat in de startblokken voor een ambtelijke fusie en als ik de schrijver mag geloven is dat niet verstandig. Is dat niet een te stellige conclusie en zijn de omgevingskenmerken niet heel erg bepalend om al dan niet dit proces in te gaan. Is daarnaast ook de wijze waarop aan de ambtelijke fusie invulling word gegeven ook niet een indicator voor het al dan niet slagen van een ambtelijke fusies. Ik kijk uit naar de reacties.