De samenleving verandert. Steeds meer gemeenten houden hier rekening mee. “Waar kunnen inwoners zelf mee aan de slag en wat blijft de verantwoordelijkheid van de lokale overheid?”
Januari 2005. Borculo, Ruurlo, Eibergen en Neede fuseren tot de gemeente Berkelland. Een aantal jaren later vraagt de raad van de nieuwe gemeente om hulp. De vraag is: hoe worden wij een regisserende gemeente?
“We begonnen met een pilot”, zegt programmamanager Roel Heij van Berkelland. Eerst kwam Piet van Mourik van stichting De regisserende Gemeente langs om zijn verhaal te vertellen aan de gemeenteraad. Daarna kreeg Heij zijn opdracht te zien wat zich het beste leende voor die pilot.
Omvang
Dorpskern Neede had in die tijd nog geen visie op de toekomst. De hoofdkern leende zich prima voor het project, volgens adviseur Van Mourik. “Het project moest een zekere omvang hebben”, verklaart manager Heij. Breed aanwezig in de samenleving, met de betrokkenheid van meerdere partijen. Dat was de bedoeling.
Neede was uitdagend. Een knooppunt voor het openbaar vervoer in de Achterhoekse gemeente, de leegstand van winkelpanden, de vrij algemene wens voor een dorpsplein. “De raad ging akkoord met de keuze voor deze dorpskern.”
De hoofdvraag: “Wat is Neede in 2020 voor dorp. Waar kunnen inwoners op weg naar Neede 2020 zelf mee aan de slag en wat blijft de verantwoordelijkheid van de gemeente?” Om deze te beantwoorden werden in het najaar van 2009 bijeenkomsten gehouden met de inwoners en ondernemers van Neede. Er werd een verslag gemaakt van de ideeën, wat gecombineerd werd met het bestaande beleid tot een contourennota. Uiteindelijk heeft de dorpsorganisatie zelf een toekomstvisie gesmeed. En aan de gemeente aangeboden.
Jeugd
Een andere vraag was hoe de gemeente Berkelland ook de jeugd in Neede kon betrekken bij het project. Door het eigen netwerk van de gemeente, vooral ook van de afdeling communicatie, werd een kopgroep van jongeren gevonden. Deze organiseerde vervolgens bijeenkomsten in de kroeg. “Zo zijn ook hun wensen meegenomen in het document, en ze kwamen in contact met ambtenaren en bestuurders.”
De visie is geen verlanglijst met beloften van de gemeente, zegt Heij. “Je moet vanaf het begin duidelijk maken dat niet alles kan. Als je bijvoorbeeld panden moet aankopen voor het dorpsplein, kan dat te duur zijn. Daar moet je dan helder over zijn en vooral ook kijken wat dan wel mogelijk is.
Politiek
Heij denkt niet dat een heel andere samenstelling van de gemeenteraad de visie onder het tapijt zal schuiven. “Het is de visie van de inwoners zelf. Het is niet waarschijnlijk, hoewel de raad bepaalde punten wel terzijde kan schuiven. Daarnaast zijn de medewerkers enthousiast. Ambtenaren willen er zijn voor de inwoners en ze hebben nu meteen een compact document over wat er leeft.”
Wat doet een regisserende gemeente als de visie bekend is? “De projecten waarvoor ze zelf de verantwoordelijkheid heeft realiseren. Verder inspelen op kansen. Verbindingen leggen tussen initiatieven, maar niet als gemeente de kar gaan trekken. Je moet het ook loslaten.”
Zwolle
Waar Berkelland relatief kort bezig is de taken steeds meer te regisseren, zijn ze in Zwolle al een jaar of vijf op deze manier aan het werk. “Maar wij noemen het anders”, zegt gemeentesecretaris Oenze Dijkstra. Samen maken we de stad, zo heet dat in Zwolle. Ook in deze gemeente was het initiatief breed van opzet, met veel betrokken organisaties en burgers.
“Wij zijn geen machtige overheid die regeert vanuit de ivoren toren”, zegt Dijkstra. “We geloven in de kracht van de stad.” Verder past het volgens Dijkstra ook goed in de huidige tijdgeest van een smallere overheid en meer verantwoordelijkheden voor burgers. Niet elke politieke partij is enthousiast over het uitbesteden van taken door de lokale overheid. “Maar Zwolle is niet zo gepolitiseerd; eerder pragmatisch. Als een andere partij een taak ook goed kan uitvoeren, waarom zou je daar niet voor zijn?”
E-dienstverlening
Een voorbeeld: er wordt gesproken over het onderbrengen van de heffing en invordering van belastingen bij Lococensus, de belastingdienst van de waterschappen. En Zwolle is een zogeheten Dimpact-gemeente, een samenwerkingsverband voor e-dienstverlening. Er zijn volgens Dijkstra geen taken afgestoten die later weer door de gemeente werden uitgevoerd. Momenteel wordt zelfs gekeken naar andere taken, die nu nog bij de gemeente liggen. “Door bezuinigingen neemt de druk ook toe.”
Naast overdragen en uitbesteding komen ook samenwerkingsvormen tussen overheid en bedrijfsleven voor, bijvoorbeeld bij citymarketing en het project Gezonde klassen en duurzame dienstverlening. Corporatie en onderwijsinstituten manifesteren zich niet alleen op hun kerntaken maar ook bij de aanpak van de dak- en thuislozenproblematiek, sport en stadstoezicht. Op diverse terreinen wordt het onderscheid tussen publiek en privaat minder scherp.
Werkgever
Zwolle staat al jaren in de top 3 van beste werkgevers. Hoe bevalt het afslanken van de organisatie dan? “Ja, goed punt. Mensen willen niet graag weg. Je moet het open spelen, mensen meenemen in het proces en wijzen op het grotere belang.” Het is publiek geld. De afgelopen jaren is vier miljoen euro bezuinigd door de andere manier van werken. “De komende tijd moeten we een zelfde bedrag besparen”, meldt Dijkstra.
Ook veel Zwollenaren zijn enthousiast. Zeker de jaarlijkse prijsvraag voor projecten om een wijk te verbeteren, kan op veel inzendingen rekenen. Dijkstra heeft een advies. “Je moet eerlijk zijn. Uiteindelijk maakt de gemeente het besluit. Niet alles kan. En je hebt een bepaald type ambtenaar nodig. Mensen die meedenken, die samenwerken met de inwoners.”
Mijn oog viel op de zin : “…de afgelopen jaren is 4 miljoen bezuinigd”. Maar de investeringen in digitalisering zijn veel hoger. Alleen al de kosten voor beheer zullen in de buurt van de 4 miljoen per jaar liggen voor een gemeente met de omvang van Zwolle. En wat heeft de burger er nu eigenlijk aan? Hoeveel % van de burgers maakt daadwerkelijk gebruik van de digitale dienstverlening.
Ik zou graag in een dergelijke gemeente wonen. Zo geef je mensen de ruimte.
Waar ik woon werd het groen niet vaak bijgehouden. Als buurt stelden wij voor te helpen. Dat was niet de bedoeling, liet de gemeente weten. We zouden dan ook stukjes snippergroen willen innemen en misschien na verloop van tijd ook stoppen met onze hulp.
Nee, dat werd veel te ingewikkeld. Ik kreeg ook sterk het gevoel dat ze ons niet vertrouwen. Laat dat nu net zijn wat je niet moet willen.