Het ‘Schone Lucht Akkoord’ moet voor een betere luchtkwaliteit in ons land zorgen. Maar het animo onder gemeenten is nog altijd niet groot. Desondanks rapporteert het RIVM positieve effecten.
Slechts 88 gemeenten ondertekenden tot nu toe het begin 2020 gesloten Schone Lucht Akkoord, oftewel het SLA. Bij de start waren er 35 deelnemers. Aanvankelijk liep de teller wel op, maar sinds november vorig jaar heeft alleen Diemen zich nieuw aangesloten bij het akkoord.
Ook laten gemeenten het beschikbare subsidiebudget van 10 miljoen euro voor een groot deel links liggen.
Subsidie dekt de helft
De financiële ondersteuning die provincies en gemeenten kunnen krijgen dekt de helft van de kosten van een project, tot 25.000 euro. Het andere deel moeten ze zelf betalen. Gemeenten mogen daarbij meerdere aanvragen indienen.
Grote gemeenten, waaronder Eindhoven, gaven vorig jaar al aan de SLA-pot veel te mager te vinden. In voorgaande jaren was er zelfs meer subsidiegeld beschikbaar.
Doel van het akkoord is de gezondheidsschade door slechte luchtkwaliteit in 2030 met 50 procent terug te brengen ten opzichte van 2016. Zoals het er nu uitziet, staat de teller volgens het RIVM op 47 procent.
Omgerekend zou dat zo’n 4000 tot 5000 vroegtijdige sterfgevallen in Nederland voorkomen, aldus de schattingen van het onderzoeksinstituut.
Het SLA draait om de aanpak van ‘binnenlandse bronnen’, van landbouw en verkeer tot havengebieden en houtkachels. Er stroomt weliswaar ook verontreinigde lucht vanuit vooral Duitsland naar ons land toe, maar de aanpak hiervan vergt actie op Europees niveau.
Van vergunnen tot stoken
Inhoudelijk gaan de SLA-projecten alle kanten op, van de aanleg van stroompunten in havens en het scherper vergunnen van industriële luchtemissies, tot emissievrije afvalinzameling en een campagne over verantwoord stoken en barbecueën. Laatstgenoemd project is van de gemeente Amsterdam.
In 2021 ging de helft van het subsidiebudget – in dat jaar 12 miljoen euro – naar aanvragen voor emissieverlaging van mobiliteit en verkeer (NOx en fijnstof).
Ook zijn er veel aanvragen voor projecten met emissiearme mobiele werktuigen. Wat weer alles te maken heeft met de stikstofproblematiek, die bouwprojecten doet stilvallen.
Een aantal projecten gebruiken meetgegevens van inwoners. Deze meetinitiatieven bloeien met name op in gemeenten waar besluitvorming rond biomassa actueel is. Het verzet van inwoners hiertegen zwelt aan. Reden voor het kabinet om een subsidiestop op deze warmtebron in te stellen.
Eindsprint naar het loket
Gemeenten die dit jaar nog een subsidieaanvraag willen indienen, moeten zich haasten. Het subsidieloket sluit aanstaande zaterdag 1 oktober om 17.00 uur.
In een reactie merkt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) op dat veel gemeenten niet meedoen aan het SLA, omdat luchtkwaliteit voor hen geen issue is. Vaak hebben deze gemeenten de wettelijke EU-norm al gehaald.
De geringe belangstelling onder gemeenten heeft volgens de VNG alles te maken met de beperkte capaciteit bij de kleinere gemeenten. Meedoen met een subsidieproject vergt flink wat inspanningen, waaronder een uitvoeringsplan dat jaarlijks moet worden herzien. Ook de slechte financiële situatie van deze categorie gemeenten speelt mee.
De VNG heeft het SLA zelf niet ondertekend, want de koepel is geen partij in het bestuursakkoord.
Tweede Kamer kritisch
De Tweede Kamer is al jaren kritisch over het SLA en de geringe belangstelling van gemeenten om hun handtekening onder het akkoord te zetten. Het convenant is te vrijblijvend. Een doorn in het oog van het parlement is dat gemeenten zouden verzuimen de stookwalm van houtkachels en openhaarden aan te pakken.
Toch zijn steeds meer gemeenten op dat punt bezig met een offensief. Zo kwam Utrecht vorig jaar met een afbouwsubsidie voor haarden en houtkachels en lanceerde Amersfoort in 2020 de campagne ‘Hout stoken? Minder romantisch dan je denkt.’
De handhavingsmogelijkheden hierbij zijn overigens wel beperkt. Landelijke regelgeving biedt nauwelijks soelaas. De enige optie is onder houtstokers meer bewustwording te kweken.
Maar ook dat lijkt in rook op te gaan. Nu de energierekening piekt, stijgen ook de verkopen van pellet- en houtkachels. Hout voor de open haard is niet aan te slepen momenteel.
‘Akkoord kan gemeenten niet boeien’? Ik zou zeggen: ‘Gemeenten nemen het ondertekenen van het akkoord serieus’. Veel gemeenten concluderen blijkbaar dat ze het ondertekenen van de intenties niet waar kunnen maken met zo weinig geld en sturingsmiddelen, in een tijd dat personeel ook nog eens moeilijk is te vinden.