Naast het uitstel van de Omgevingswet kunnen gemeenten zich een kleine tien maanden langer voorbereiden op het nieuwe toezichtstelsel onder de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Ook hier liggen nog tal van obstakels. Plus de vraag: hoeveel gaat een verbouwing extra kosten?
Met het uitstel van de Omgevingswet naar begin volgend jaar, verschuift ook de inwerkingtreding van de Wkb. Deze wetten zijn gelet op hun samenhang gekoppeld door de wetgever.
De uitdagingen rond het nieuwe stelsel van toezicht in de bouw lijken al minstens zo omvangrijk als die voor de invoering van de Omgevingswet en het bijbehorende digitaal stelsel (DSO). De afgelopen maanden zwol de kritiek op de Wkb aan.
Bouwtoezicht privatiseren
Met de Wkb wil het Rijk het bouwtoezicht privatiseren, om de bouwkwaliteit te verbeteren. De technische toets en de controle op bouwprojecten gaan over naar onafhankelijke, gecertificeerde controleurs. Gemeenten blijven als bevoegd gezag niettemin verantwoordelijk.
De wetgeving gaat als eerste gelden voor grondgebonden woningen, bedrijfshallen en kleine infrastructurele werken. Appartementen vallen vooralsnog niet onder het stelsel.
De Tweede Kamer heeft al ingestemd met de nieuwe wet, de Eerste Kamer heeft recent het onderliggende ontwerpbesluit goedgekeurd. Vanwege de financiële risico’s die gemeenten lopen, kwam de senaat daarna met de eis dat de lokale overheden structureel compensatie moeten krijgen.
Als de private kwaliteitsborger een gebouw niet goedkeurt, dan zijn gemeenten als bevoegd gezag namelijk veel tijd en geld kwijt om een oplossing te vinden. Gefrustreerde bouwers, ontwikkelaars en mogelijk ook kopers kunnen rechtszaken beginnen als de gemeente dwarsligt en een opgeleverd pand bijvoorbeeld niet alsnog snel goedkeurt.
Kennis op peil
De kosten kunnen tot in de miljoenen lopen, blijkt uit een impactanalyse van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Verder betekent dit voor gemeenten dat ze hun bouwtechnische kennis op peil moeten houden.
Daar komt bovenop dat voor veel bouwplannen alleen een meldingsplicht gaat gelden, en geen vergunning. Gemeenten in met name gebieden waar veel wordt gebouwd, zullen hun legesinkomsten zien dalen.
Volgens Vereniging BWT Nederland, de koepel voor professionals in het gemeentelijke bouw- en woningtoezicht, zijn de uitblijvende financiën de molensteen om de nek van het goed functioneren van het nieuwe stelsel. Deze hete beleidsaardappel ging van Ollongren naar De Jonge.
Minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) liet het parlement onlangs weten dat hij op korte termijn delen van het Wkb-stelsel in werking wil laten treden, zodat de Toelatingsorganisatie kwaliteitsborging bouw (TIoKB) alvast warm kan draaien. Deze nieuwe toezichthouder moet de vinger aan de pols houden bij het werk van de private kwaliteitsborgers en de instrumenten die zij gebruiken.
De Jonge zegt verder niets over eventuele financiële compensatie aan gemeenten. Zijn voorganger Ollongren stelde op basis van financieel onderzoek vorig jaar dat de exacte kosten voor gemeenten uiteraard pas na de invoering vastgesteld kunnen worden.
Deze invoeringskosten werden geraamd tussen de 35 en 46 miljoen euro, voor alle gemeenten samen. Kleinere en dunner bevolkte gemeenten zijn relatief duurder uit.
Proef op de som
Grootste knelpunt is dat er tot nu toe nauwelijks met het nieuwe toezichtstelsel is geoefend. Er zijn integrale proefprojecten nodig waarin de hele keten met het nieuwe stelsel ervaring opdoet. Het merendeel van de proefprojecten ging over relatief eenvoudige bouwactiviteiten, bevestigt een medio december uitgebracht voortgangsrapport.
Vlak voor de jaarwisseling werd in een deskundigenoverleg in de Eerste Kamer nog gewaarschuwd voor de problemen die het toezichtstelsel zal geven bij kleine bouwbedrijven en particulieren met bouwplannen. Door een groot tekort aan gecertificeerde kwaliteitsborgers zouden zij niet aan de verplichtingen kunnen voldoen.
Tarieven bouwtoets
Vanwege deze schaarste zullen bedrijven en particulieren die bouwen, met hoge tarieven worden geconfronteerd. In een door de VNG georganiseerd webinar over de Wkb worden bedragen van 6000 tot 8000 euro genoemd voor de bouwtoets bij een verbouwing.
De Raad van State, die recent over de inwerkingtreding van de Wkb heeft geadviseerd, concludeert dat de administratieve lasten voor kleine bouwondernemingen en voor eenvoudige verbouwingen flink toenemen. Dit advies is nog niet openbaar. Minister De Jonge hoopt dit euvel met subsidies voor proefprojecten en extra voorlichting aan te kunnen pakken, schrijft hij in zijn eigen samenvatting van het Raad van State-advies.
Over het tekort aan kwaliteitsborgers stelt De Jonge dat dit pas een aantal maanden na inwerkingtreding van de Wkb aan de orde komt. De minister rekent erop dat er tegen die tijd bij de bedrijven die zich op de kwaliteitsborging richten, voldoende gekwalificeerd personeel in huis zal zijn.
Wat betreft de compensatie kosten gemeente, zie brief aan Eerste Kamer d.d. 22 februari met bijlage. https://www.eerstekamer.nl/overig/20220224/aanpassingen_ontwerpbesluit/document