Gezien de groeiende weerstand tegen windparken en zonnevelden, onderzoekt menig gemeente de kansen van geothermie. Er zijn nog veel vragen rond die duurzame bron. Onduidelijk is hoeveel warmte er te winnen valt, en of projecten realistisch zijn. En ook hierbij staat niet iedereen te juichen.
Den Haag, Utrecht en Zwolle, maar ook Pijnacker-Nootdorp, Nieuwegein en Westland. Zomaar een greep uit de grote groep gemeenten die hun zinnen hebben gezet op aardwarmte. Energie uit de bodem, oftewel geothermie, zit steeds meer in de lift. Volgens brancheorganisatie Geothermie Nederland zijn er zo’n twintig plekken in ons land waar op dit moment warmte uit de diepe ondergrond wordt gewonnen, en dat aantal neemt snel toe. Tientallen projecten zouden op stapel staan in onder meer Brabant, Gelderland, Groningen en Noord-Holland.
Kinderziekten aardwarmte
In 2012 was Den Haag de gemeentelijke pionier met aardwarmte. ’s Lands eerste aardwarmtecentrale opende dat jaar in de residentie om duizenden woningen van duurzame verwarming te voorzien. Maar, na jaren vertraging door technische en financiële problemen kwam er in 2019 pas groen licht voor de daadwerkelijke toepassing in woningen. Dit verloop tekent de kinderziekten rond geothermie.
Het animo onder gemeenten blijft desondanks rap toenemen. Eind dit jaar moet elke gemeente dan ook haar Transitievisie Warmte klaar hebben. Geothermie kan mogelijk een stevig aandeel hebben in het aardgasvrij verwarmen van huizen en gebouwen, zoals afgesproken in het Klimaatakkoord.
Boren in proeftuinen
Ook in het Programma Aardgasvrije Wijken werpt een aantal proeftuinen zich op de nog grotendeels onbeproefde techniek. Zo heeft Pijnacker-Nootdorp plannen om bij de herinrichting van de Klapwijk woningen aardgasvrij te maken via de bestaande aardwarmtebron van Trias Westland. Begin juli zijn 345 woningen in De Lier (gemeente Westland) op deze bron aangesloten, die in eerste instantie is aangelegd voor de lokale glastuinbouw. Ook Zwolle wil warmte uit de bodem benutten in een gemeentelijke proeftuin.
De ‘exploratie’ oftewel de technische zoektocht naar aardwarmte kent kritiek. Toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) hamerde erop dat de veiligheidscultuur bij geothermiebedrijven zwak is en de aardwarmtewinning zelf nog risicovol. In juni wees de Algemene Rekenkamer erop dat het Rijk de drinkwatervoorraden niet genoeg tegen de risico’s van het boren naar aardwarmte beschermt. Door lekkages van geothermiebuizen kunnen drinkwaterlagen verontreinigd raken. Wetgeving zou dat moeten voorkomen in de vorm van een preventieladder drinkwater.
Veel is nog onduidelijk rond geothermie, met name ook de potentie als ‘energiebron van de toekomst’. Veel onderzoek, inclusief boringen, zijn nodig om betrouwbaar zicht te krijgen op de diepte van aardlagen en de temperatuur daarin. Ook de waterdoorlatendheid van de ondergrond is relevant voor de aardwarmtewinning. Deze factoren bepalen hoeveel warmte er te winnen is en of projecten realistisch zijn.
Opbrengst valt tegen
Zo moest Zwolle de verwachtingen na onderzoek halveren van 6,6 naar 3,3 megawatt aan duurzame aardwarmte. Toch heeft de Overijsselse gemeente begin dit jaar een Europese subsidie binnengehaald om in Zwolle-Noord een proefboring te doen. De reden voor toekenning van het subsidiegeld is de inzet van een nog nieuwe innovatieve boormethode voor kleinere boorputten. Met deze technologie zou de productie van aardwarmte uit dunnere aardlagen mogelijk worden verdubbeld, zodat ook kleinere geothermiebronnen rendabel te maken zijn.
De proefboring in Zwolle gaat medio 2022 van start. Als deze succesvol is, wil de stad de wijk Holtenbroek aansluiten op een geothermienet. Er liggen al afspraken met potentiële afnemers, waaronder twee Zwolse woningbouwcorporaties en een aantal onderwijsinstellingen. Daarna kan het project uitbreiden naar andere wijken. Het kantelpunt ligt volgens wethouder Monique Schuttenbeld bij 3800 woningen die overgaan op geothermie. Voor kleinere aantallen is de businesscase van de bouw van een technische installatie niet rond te rekenen, aldus de wethouder.
Utrecht veelbelovend
Utrecht krijgt de primeur met de eerste onderzoeksboring vanuit het door het Rijk gefinancierde SCAN-programma (de letters staan voor ‘Seismische Campagne Aardwarmte Nederland’). Het gebied ten oosten van de stad lijkt zeer geschikt, omdat daar vier aardlagen onder elkaar liggen, die in grote delen van midden-Nederland doorlopen. Boringen bij Utrecht kunnen dus nuttige informatie opleveren voor andere delen van het land. Geothermieboringen vergen veel voorbereiding: pas in 2023 kan de boorkop de bodem in. Het onderzoek kan wel een jaar duren, met afwisselend boren, meten en testen op drie kilometer diepte.
In een raadsbrief van eind mei schrijft het Utrechtse college over de hoge verwachtingen. Geothermie zou de belangrijkste potentiële energiebron zijn om de bestaande stadsverwarming te verduurzamen. De gemeente onderzoek dit sinds 2016. Ook de provincie is daarbij betrokken, maar de trekker is Warmtebron Utrecht, een netwerk van kennisinstellingen en energiebedrijven. Eerder zijn twintig locaties op hun potentie voor ultradiepe aardwarmte (vijf tot zeven kilometer) onderzocht, waarvan zeven in Utrecht en twee in het naastgelegen Nieuwegein. Twee locaties in Rijnenburg en een locatie in Nieuwegein blijken het meest geschikt.
Inwoners erbij betrekken
In Nieuwegein was er echter volop kritiek van bewoners, die de onderbouwing van het zoekgebied onvoldoende vonden. Als de exacte locatiekeuze voor de SCAN-boring bekend is, gaat Utrecht een participatieproces starten. De aanleg van een boorinstallatie vergt veel bouwverkeer en geluidsoverlast, terwijl tijdens de exploitatie de hinder beperkt is. Het is zaak, aldus de gemeente, zoveel mogelijk inwoners bij deze ontwikkeling te betrekken.
Met al het geld dat we besteden en hebben besteed aan wiebelstroom hadden we NL al lang kunnen voorzien van kerncentrales zonder landschapsvervuiling.
Hoe kan wetgeving zorgen dat leidingen niet gaan lekken? Het risico dat ons drinkwater, het vloeibare goud van de toekomst, loopt is te groot.
En dat, terwijl kernenergie vele malen veiliger is geworden. Jawel, ik stond ook op de bres tegen kernenergie. Maar tijden veranderen en angst is altijd al een slechte raadgever geweest.
De opbrengst van de boringen is veel te klein ten opzichte van het risico.