Het afscheid van fossiel gas vergt veel oefening. Het programma aardgasvrije wijken (PAW) ging onlangs de derde en laatste ronde van gemeentelijke proeftuinen in. Maar veel lijkt er nog niet bereikt.
Voor de derde ronde van het PAW zijn veertien gemeenten geselecteerd, die samen 50 miljoen euro mogen uitgeven aan het aardgasvrij maken van huizenblokken. Zo maakte minister De Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening medio maart bekend.
Voor deze derde ronde was er veel minder animo dan bij vorige edities.
Zonder gas of ‘ready’
Momenteel doen 64 gemeenten verspreid over het land mee aan het PAW. Doel van het programma is 40.000 huizen met uiteenlopende warmteoplossingen van het gas te halen of ‘aardgasvrij-ready’ te maken. Per proeftuin is zo’n 4 miljoen euro beschikbaar. Een groot aantal projecten uit de eerste ronde (vanaf 2018) zit al in de uitvoeringsfase.
Het geld is vooral bedoeld om de overstap voor bewoners betaalbaar te maken. Draagvlak is immers de achilleshiel van de energietransitie. De huidige ‘energiearmoede’ als gevolg van stijgende energieprijzen komt daar nog overheen.
Mikken op tussenoplossing
In technisch opzicht zijn de ambities bijgesteld. In de laatste selectie van gemeentelijke proeftuinen mikken de meeste deelnemers op een aanpak met isolatie en hybride warmtepompen als tussenoplossing naar aardgasvrij. De vorige PAW-ronde kenmerkte zich juist door nogal rigoureuze warmtetechnieken, zoals geothermie en waterstof.
Dit type technologie, zo bleek uit een voortgangsrapport uit 2020, werd door veel bewoners als sciencefiction ervaren. De deelnemers hadden weinig zin om als proefkonijn te fungeren voor een ‘oplossing’ die pas over tien jaar uitontwikkeld is en vooralsnog vooral duur is.
Aan geothermie zitten voor gemeenten bijvoorbeeld nog veel risico’s. Onduidelijk is hoeveel warmte er in de diepe ondergrond te winnen valt, en of projecten realistisch zijn.
Daarom ligt het accent nu op pragmatische tussenstappen, zoals de hybride warmtepomp. Niet dat de warmtepomp-optie vrij van kritiek is. Er is volop discussie over geluidsoverlast van deze apparaten, wat tot steeds meer rechtszaken leidt.
Direct aardgasvrij
De deelnemende gemeenten die direct naar aardgasvrij willen gaan, doen dat vooral met warmtenetten die op lage temperatuur worden gehouden op basis van aquathermie. Water tussen de 10 en 30 graden wordt vanuit een bron als oppervlaktewater – via een warmtewisselaar – op een apart leidingnet overdragen om ’s winters vanuit een buffer woningen te verwarmen.
De wijk Heeg van PAW-gemeente Súdwest-Fryslân moet een showcase voor aquathermie worden. Ook de Panoramabuurt in Vlissingen, de Generalenbuurt in Eindhoven en de wijken Aalderinkshoek in Almelo en Brandenburg-West in De Bilt gaan met energie uit oppervlaktewater of rioolwater aan de slag. Ook aquathermie kent nog volop knelpunten.
Energietransitie verbinden
De nadruk in de derde PAW-ronde ligt op het verbinden van de energietransitie met andere maatschappelijke opgaven, zoals een betere leefomgeving en werkgelegenheid. Dat is cruciaal om het draagvlak in sociaal kwetsbare wijken te vergroten, aldus minister De Jonge. Zo tellen de wijk Aalderinkshoek in Almelo en de Generalenbuurt in Eindhoven veel inwoners met een laag inkomen.
Het is de bedoeling dat gemeenten in het programma ook leren hoe ze hun Transitievisie Warmte moeten aanpakken. Dat is de opstap die het afscheid van gas voor veel woningen in gang moet zetten. Wat het PAW hieraan nog kan bijdragen in de slotfase, is onduidelijk.
Magere resultaten
De eerste twee rondes hebben weinig resultaat laten zien, afgemeten aan de doelstellingen. Volgens de voortgangsrapportage uit 2020 waren er op dat moment een schamele 614 woningen aardgasvrij gemaakt. Voor de zomer verschijnt een nieuw voortgangsrapport, waarin ook de voorlopige resultaten van de transitievisies warmte aan bod moeten komen.
Het tussendoel in het Klimaatakkoord is de komende jaren 1,5 miljoen woningen en andere gebouwen te verduurzamen of van het gas af te halen. Dat moet in 2030 gebeurd zijn, en is nodig om het reductiedoel van 3,4 Mton CO2 voor de gebouwde omgeving te halen.
Volgens de monitor van het PAW hebben rond de vijftig gemeenten hun concept-transitievisie warmte nog altijd niet vastgesteld.
Gemeenten worstelen
Eerder presenteerde het Planbureau voor de Leefomgeving een kritische analyse van het PAW. Zo worstelen gemeenten met het financiële plaatje voor het vergroenen van wijken.
Een ander knelpunt is dat gemeenten voor de aanleg van warmtenetten nog de benodigde wettelijke instrumenten zouden ontberen. Voor dat laatste is regelgeving in de maak, maar ook die plannen lijken nog niet zaligmakend.
Je zegt dat er minder belangstelling was dan eerder. Tegelijkertijd lees ik in Omgevingsweb dat er in Gooise Meren een mooi project liep dat geen subsidie krijgt.
Misschien wordt het tijd afscheid te nemen van het idee van proeftuinen en gewoon serieus geld beschikbaar te stellen voor kansrijke projecten.
Want, even serieus: wat is nou € 50 miljoen per jaar om heel Nederland om te bouwen?