De ‘warmtetransitievisies’ bleken een flinke klus. Toch halen vrijwel alle gemeenten eind dit jaar de finish. Maar optimisme maakte plaats voor realisme. Over aardgasvrij in 2030 heeft vrijwel niemand het meer.
Nog voor eind december moeten alle gemeenten hun Transitievisie Warmte opleveren, een verplichting uit het Klimaatakkoord. Hierin geven ze aan hoe hun wijken op aardgasvrij koken en verwarmen overgaan. In een wijkuitvoeringsplan moeten gemeenten samen met bewoners en gebouweigenaren de vervolgstappen op een rij zetten.
Volgens een overzicht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) hadden eind september nog maar 137 gemeenten zo’n visie opgesteld, waarvan er slechts 70 definitief waren vastgesteld. Het beeld van de vorderingen was wisselend. Waar de ene gemeente haar warmtetransitievisie nog moest schrijven, zat de ander al met inwoners om de tafel.
Inhaalslag
De afgelopen maanden is een fikse inhaalslag gemaakt, weet Jade Oudejans, adviseur warmtetransitie bij Over Morgen. Dat adviesbureau begeleidde zo’n honderd gemeenten bij het opstellen van hun warmtetransitievisie. Zo schreef Oudejans al mee aan de duurzame warmtevisie van Nijmegen uit 2018.
Exacte statistieken ontbreken, maar Oudejans houdt de vinger aan de pols. Zelf is ze betrokken bij de warmtetransitievisies van de 47 Noord-Hollandse gemeenten. ‘Volgende week zal het merendeel daarvan vastgesteld zijn. Vier gemeenten zullen dat in januari doen.’ Dit is ook ongeveer het beeld voor de rest van het land. ‘Er is maar één gemeente die geen transitievisie gaat maken.’
Realisme
De klus lijkt dus geklaard, maar hoe zit het met de inhoud? De aanvankelijke transitievisies waren ambitieus ingestoken, maar de houding is veranderd, zegt Oudejans. Optimisme heeft plaatsgemaakt voor realisme. ‘Een einddatum van 2030 voor de eerste volledig aardgasvrije wijken zien we in bijna geen enkele gemeente meer terug.’
De focus op aardgasvrij in 2030 is volgens Oudejans deels verschoven naar isolatie en hybride strategieën, waarin aardgas nog langere tijd een rol heeft. Dit spoor krijgt in het onlangs gepresenteerde nationaal isolatieprogramma steun in de rug. ‘Het Klimaatakkoord gaat heel duidelijk uit van een wijkgerichte aanpak, dus dat gemeenten de ene na de andere wijk aardgasvrij maken. De meeste woningen zullen echter niet op een collectief warmtenet komen. Dat maakt een wijkgerichte aanpak vaak niet logisch.’
De gemeenten waar dit speelt, richten zich in hun transitievisie dan ook veel meer op isolatie en groepsgewijze aanpak. ‘Daar is een andere vorm van stimulering voor nodig. Vanuit het Klimaatakkoord wordt dat nu onderzocht. De aanpak is dan niet meer gericht op aparte wijken, maar op woningen die tot hetzelfde contingent behoren.’
Concrete doelen
Gemeenten die isolatie willen stimuleren, vertellen er in hun transitievisie meestal niet bij hoe ze dat willen realiseren, valt Oudejans op. ‘Het zou mooi zijn als ze bij de herijking van hun transitievisie concrete doelen voor CO2-besparing vaststellen en daar ook op monitoren.’
Intussen blijven er ook gemeenten die genoeg kansen zien voor warmtenetten, met name in wijken met veel hoogbouw en een dichte bebouwing. ‘Zo is in de Noord-Hollandse transitievisies het aantal voor aardgasvrij aangewezen wijken bij elkaar opgeteld in lijn met de ambities uit het het Klimaatakkoord. Alleen is het nog de vraag hoeveel van die wijken daadwerkelijk binnen tien jaar op een warmtenet zijn aangesloten.’
Betaalbaarheid
Voor gemeenten blijft gelden, zo signaleert Oudejans, dat ze met de huidige randvoorwaarden vanuit het Rijk niet uit de voeten kunnen. ‘Gemeenten dachten dat de betaalbaarheid binnen enkele jaren geregeld zou zijn, maar dat is nog altijd niet het geval. De subsidie voor aansluiting op een warmtenet ligt nu op zo’n drieduizend euro per woning. De werkelijke kosten liggen wel drie tot vijf keer hoger. Er zit dus een groot financieel gat.’ Ook komt er veel ‘procesgeld’ bij kijken ‘om mensen mee te nemen’.
Tot nu toe krijgen bijna alleen woningcorporaties de businesscase rond, concludeert Oudejans. ‘Vaak gaat het om hoogbouw, wat sowieso interessant is, want dan kun je in een keer veel woningen op een warmtenet aansluiten. Daar zijn voor corporaties ook best wat subsidies voor beschikbaar. Als je de subsidies uit al die verschillende potjes opstapelt, kan het zeker financieel haalbaar worden. Maar als er een geldstroom wegvalt, stort de hele business case weer in elkaar.’
Participatie
Oudejans ziet dat gemeenten de warmtetransitievie dankbaar inzetten als vehikel om inwoners bij het transitieproces te betrekken. ‘Bewoners werd nadrukkelijk gevraagd mee te denken. Ook aan het einde van een traject zijn ze vaak geconsulteerd, zij het vanwege corona online. Het kan het natuurlijk altijd beter, maar de eerste stap is gezet. Het is ook beslist lastig voor wethouders. Want het antwoord op de meest gestelde vraag – wie gaat dit betalen? – is er nog niet.’
Nou mooi, werd tijd dat realisme bij de gemeentepolitiek is ingedaald. Burgers wisten dit allang.