Een grote softwareleverancier slaat alarm over het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Storingen van systemen duren voort, de oefenomgeving voor gemeenten blijft daardoor instabiel. Een nieuw IT-debacle voor de overheid dient zich aan.
Gemeenten zijn nog altijd druk met het aansluiten van de eigen systemen op de landelijke voorziening van het DSO, de IT achter de Omgevingswet. Eind van het jaar moeten alle gemeenten over de streep zijn. Tot de invoering van de Omgevingswet – voorzien in juli 2022, over minder dan tien maanden dus – is het zaak dat alle overheden hun systemen testen.
245 gemeenten gekoppeld
Van het DSO is een ‘pre-productieversie’ beschikbaar. Daarin kunnen gemeenten plannen publiceren en wijzigen, en vergunningaanvragen ontvangen. Ook wordt het systeem gevuld met ‘toepasbare’ regels (in begrijpelijke taal omgezette regelgeving). Volgens de Aansluitmonitor van het Rijksprogramma ‘Aan de slag met de Omgevingswet’ hebben 245 gemeenten een koppeling met de DSO-oefenomgeving.
Softwareleveranciers klaagden eerder dit jaar dat het DSO steeds meer haperingen vertoont nu een groeiend aantal overheden aan het oefenen is. De problemen zijn eerder toe- dan afgenomen, bevestigt Lieuwe Koopmans, adviseur bij Tercera. Deze leverancier van plansoftware begeleidt alle twaalf provincies, drie waterschappen en 140 gemeenten bij hun aansluiting op het digitale stelsel van de Omgevingswet.
Foutmeldingen bij plannen
De ergernis bij Koopmans is zo groot dat hij de publiciteit zoekt. ‘Bij het publiceren van plannen gaat nog altijd veel fout. In augustus hebben we als eerste het plaatsen van een omgevingsvisie getest. Dat werkte niet, we kregen foutmeldingen vanwege een fout in de standaard,’ verwijst hij naar de STOP-standaard. Die technologie is vereist om vanuit gemeentelijke systemen omgevingsplannen te kunnen publiceren en te wijzigen in de Landelijke Voorziening.
Deze software beleefde medio juni haar zoveelste release. Maar die levert nog altijd veel problemen op, aldus Koopmans. Het manco van de publicatiestandaard, legt de ICT-expert uit, is dat die niet ‘backwards compatible’ is. ‘Je kunt niet meer vanuit de nieuwe versie met de oude werken. Normaliter voeg je in een nieuwe release zaken toe. In dit geval zijn de vaste verwijzingen naar termen in teksten bij omgevingsplannen aangepast of zelfs geschrapt. Als softwareleverancier kan ik dat niet aan mijn klanten uitleggen.’
Drie innovaties voor een behapbare Omgevingswet
Dit najaar rollen de eerste innovaties uit het O-Lab. ‘Van een complex geheel gaan we naar behapbare processen met praktische hulpmiddelen.’
Die klanten, veel decentrale overheden dus, moeten ‘hun hele systeem opnieuw opbouwen’ door het schaafwerk dat centraal in Den Haag gebeurt. ‘Dat kost veel tijd en geld, terwijl belangrijke onderdelen van de STOP-standaard nog niet eens goed zijn getest. De organisatie achter het DSO had beloofd geen updates uit te brengen die niet backwards compatible zijn, en nu gebeurt dat toch. Zoiets doe je niet in de ICT.’
Digitale kaarten lopen vast
Een technische hapering speelt ook bij zware bestanden met digitaal kaartmateriaal: het systeem voor de publicatie van omgevingsdocumenten kan deze niet aan, zegt Koopmans. ‘Wij testen al langere tijd ingewikkelde omgevingsplannen met veel geo-informatie. Het systeem loopt heel vaak vast, men krijgt het niet onder controle. Ook proefdraaien met normen voor bijvoorbeeld bouwhoogten is nog niet mogelijk.’
Dat de reparaties door de DSO-organisatie weinig soelaas bieden, illustreert Koopmans aan de hand van een recent bericht op het Ontwikkelaarsportaal. Begin deze week werden na een update wederom problemen gemeld met de oefenomgeving.
Problemen onderschat
De IT-leverancier signaleert een ingewikkelde relatie tussen enerzijds het publicatiedeel van de omgevingsdocumenten, waar het Kennis- en exploitatiecentrum Officiële Overheids Publicaties (KOOP) verantwoordelijk voor is, en anderzijds de viewer Regels op de Kaart van het Kadaster. ‘Er wordt geen regie gevoerd en de beide clubs praatten tot vorig jaar slecht met elkaar. De DSO-organisatie heeft de publicatieproblemen met geo-informatie zwaar onderschat. Logisch, want men had te weinig kennis van de praktijk. Met goede communicatie was iedereen beter voorbereid geweest om een beter systeem te kunnen bouwen.’
Dus de kans op mislukking was van meet af aan levensgroot, meent Koopmans. Gemeenten proberen ondertussen grotere ongelukken te voorkomen. ‘Om het publicatieprobleem op te lossen, wil DSO afspraken maken met gemeenten en provincies, om de geo-content te gaan versimpelen. Maar die pikken dat niet, want dan kan in een plan wezenlijke informatie verloren gaan. Stel bijvoorbeeld dat je in een stedelijk gebied een snipper groen mist die je voor bebouwing wilt vrijwaren. Dat kan helemaal fout gaan.’
Oefenomgeving op de schop
Eind september wil de DSO-organisatie de oefenomgeving volledig vernieuwen. Aanleiding is de komst van nieuwe rijksregels, waaronder AMvB’s en de Omgevingsregeling. Ook de nieuwe bruidsschat komt eraan. Dat is de ludieke naam voor regels die het Rijk oplegt in het kader van de Omgevingswet. Dit betekent dat de huidige rijksregels, waaronder de werkversie van de bruidsschat, uit de oefenomgeving worden verwijderd. Gemeenten staan hierbij voor de taak al hun eigen content in de oefenomgeving veilig te stellen. Als de update is geïnstalleerd, kunnen ze alles weer terugzetten.
De operatie is volgens Koopmans een teken aan de wand dat de techniek achter het DSO niet deugt. ‘Het systeem werkt niet, dus alles wordt volledig omgegooid. Maar dat is funest voor iedereen die nu software heeft draaien. Het heeft direct gevolgen.’ Gerust is Koopmans er niet op. ‘Van de eerdere reparaties weten we dat een aanpassing weer onverwachte problemen elders kan opleveren.’
Kamer op het verkeerde been
In haar recente antwoord op Kamervragen laat demissionair minister Ollongren van Binnenlandse Zaken weten dat ze pas in oktober gaat toetsen of de voorbereidingen voor het DSO op koers liggen. De minister geeft daarbij toe dat ze geen goed beeld heeft van de praktijk. Volgens Ollongren is het desondanks voor alle gemeenten haalbaar om op tijd aan te sluiten op het DSO.
Koopmans vindt dat de Kamer hier niet goed wordt geïnformeerd. ‘Problemen worden onder het tapijt geschoven, puur om de minister politiek te beschermen. Het is onvermijdelijk dat het landelijke DSO-systeem gaat instorten, als er niet wordt ingegrepen.’ Met de ontwikkeling van het DSO is 200 miljoen euro gemoeid.
Altijd leuk als een minister zegt niet goed op de hoogte zijn maar dan wel weet te vertellen dat het toch allemaal gaat lukken.
Dit geeft toch de indruk dat de bewering nergens op is gebasseerd en dat zou op dat niveau niet moeten kunnen.