Gemeenten kunnen niet verder met hun software voor het publiceren en wijzigen van omgevingsplannen op het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Nog steeds is onduidelijk wanneer de al maanden vertraagde release met nieuwe functionaliteiten gereed komt. Ook de stabiliteit en de beschikbaarheid van het DSO zijn nog in het geding.
In de voortgangsbrief die eind vorige week naar de Tweede Kamer ging, schetst minister Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening) het gebruikelijke rooskleurige beeld. Wie doorleest leert dat gemeenten in heel 2024 tot nu toe slechts 29 ontwerp-omgevingsplannen met de nieuwe DSO-software hebben gepubliceerd. Dat is een uitzonderlijk laag aantal en een teken aan de wand voor de ICT-perikelen die gemeenten tegenkomen.
Complexe standaard
De technisch lastig te implementeren plansoftware onder de Omgevingswet is al langer een punt van zorg. Gemeenten worstelen de met complexe STOP-standaard, die de lokale systemen van gemeenten met de landelijke voorziening van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) koppelt. Een veel gehoord euvel is dat plannen in het systeem blijven hangen.
Onder het oude regime van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) zetten gemeenten doorgaans maandelijks wel honderden ontwerp-bestemmingsplannen online.
Release B
Ook wachten gemeenten en softwareleveranciers met smart op de komst van ‘Release B’ van de STOP-standaard, die complexe mutaties van plandocumenten en het parallel publiceren van plannen ondersteunt. Op dit moment is het niet mogelijk om meerdere planwijzigingen tegelijk voor te bereiden en te publiceren. Tot grote ergernis van gemeenten die voortgang willen maken met nieuwe functionaliteiten voor hun DSO-software.
Vertraagd
Gemeente.nu berichtte al een maand geleden dat Release B is vertraagd. In haar brief erkent minister Keijzer dat de DSO-organisatie de standaard al in juni op had moeten leveren.
Een concrete opleveringsdatum van de DSO-standaard geeft de minister niet in haar voortgangsbrief. Ze vermeldt summier dat de komst ervan ‘naar verwachting’ voor dit najaar is voorzien. Gemeenten en ook medeoverheden weten dus nog altijd niet waar ze aan toe zijn.
Ook moeten ze de nieuwe DSO-standaard vervolgens nog implementeren. ICT-specialisten verwachten dat gemeenten er een stevige kluif aan zullen hebben om de eigen systemen aan te passen op de nieuwe software. Naarmate release B later uitkomt, zal de ombouwoperatie alleen maar groter worden.
TAM-route
Het gevolg is dat gemeenten de ICT onder de Omgevingswet massaal proberen te ontwijken door zoveel mogelijk terug te vallen op de Tijdelijke Alternatieve Maatregelen (TAM) die eerder zijn ingesteld. Zo kunnen ze plannen met de oude IMRO-standaard publiceren. Dat doen 2 op de 3 gemeenten. Keijzer wil de TAM-optie verlengen tot eind 2025. Wettelijk moet ze dat nog regelen, schrijft ze in de voortgangsbrief. De procedure bij de Raad van State loopt nog.
Geen gehoor
Vanuit gemeenten klonk recent nog het pleidooi door om de TAM-termijn tot 2032 te verlengen, het jaar waarin ze voor hun hele grondgebied één omgevingsplan moeten hebben. De Omgevingswet-software met de STOP-standaard geeft te veel onzekerheid om deze enorme operatie tot een goed einde te brengen, stellen gemeenten. Minister Keijzer wil daar geen gehoor aan geven.
Instabiel DSO
Keijzer concludeert in haar voortgangsbrief optimistisch dat het aantal verstoringen van het DSO in het derde kwartaal flink is gedaald naar 217 incidenten (tegenover 413 in het eerste kwartaal en 295 in het tweede kwartaal). Omgerekend gaat het in de afgelopen 3 maanden toch gemiddeld om 2,5 verstoring per dag. De vraag is of hiermee wel sprake is van een stabiel DSO. Instabiliteit belooft weinig goeds, als gemeenten straks meer plannen op het DSO moeten gaan publiceren, met wederom een grote kans op fouten door alle technische aanpassingen voor de nieuwe release.
Verder stelt de minister tevreden dat de landelijke voorziening van het DSO 98 procent van de tijd beschikbaar is. In de ICT-branche is dat een redelijk mager resultaat, zeker bij zo’n belangrijke ICT-infrastructuur als het DSO waarin ‘downtime’ direct de dienstverlening aan inwoners en de bedrijfsvoering van gemeenten aantast. In het bedrijfsleven is een eis van 99,9 procent in dat geval heel gebruikelijk.
Ketentests
Op LinkedIn concludeert ook Eerste-Kamerlid Saskia Kluit, kritisch volger van de digitalisering van de Omgevingswet, dat de planketen via de STOP-standaard nog altijd onvoldoende functioneert. Ze verwijst naar het laatste rapport over de ketentesten met de plansoftware. In zo’n test voelen verschillende bevoegde gezagen het DSO in nagebootste werkprocessen aan de tand. Ook de OW-viewer om plannen op het DSO te bekijken, geeft problemen, aldus Kluit.
Veelzeggend zijn de reacties op Kluits post. Zo merkt een omgevingsjurist van de provincie Noord-Brabant op dat zelfs simpele dingen als het correct weergeven van het geldende bestemmingsplan in de viewer regelmatig fout gaat. En dat op de kaart ook niet altijd de correcte regels te zien zijn. De oorzaak, zo heeft hij nagevraagd bij de DSO-organisatie, ligt in het technisch ontwerp van het DSO.
Terug bij af
Dat laatste zou betekenen dat het DSO een fundamenteel andere inrichting zou moeten krijgen, om deze technische haperingen op te lossen. De overheid zou dan min of meer terug bij af zijn. Volgens een eerder onderzoek van KPMG bedragen de transitiekosten naar de Omgevingswet voor alle gemeenten samen tussen 1,1 en 1,7 miljard euro. Daarvan is 45 procent al in 2020 en 2021 uitgegeven.
Testomgeving
Bij de bouw van de software voor de Wro deed het ministerie destijds nadrukkelijk een beroep op de softwareleveranciers. Hun betrokkenheid maakte de ICT onder de Wro met zijn relatief eenvoudige IMRO-standaard tot een succes.
In het veld valt nu volop de kritiek te beluisteren dat het ministerie de mogelijke inzet vanuit de softwaremarkt aan het DSO ernstig heeft verwaarloosd. Zo ontbrak jarenlang een eigen testomgeving voor softwareleveranciers, om vooraf na te gaan of hun software inderdaad voldoet aan de vereisten om aan te kunnen sluiten op het landelijke DSO.
De eerder door de minister aangekondigde Leveranciers Testomgeving (LTO) zou in september gereed komen, maar is nog altijd niet operationeel, schrijft Keijzer in haar voortgangsbrief. De testomgeving is cruciaal als de nieuwe STOP-standaard straks beschikbaar komt.
Geef een reactie