Steeds meer gemeenten lopen tegen de keerzijde van de participatieplicht onder de Omgevingswet aan. Tegenstanders van ontwikkelplannen stellen onvoldoende gehoord te zijn en mobiliseren raadsleden. De gang naar de Raad van State levert intussen flinke vertraging van projecten op. Terneuzen en Eindhoven delen hun ervaringen.
Terneuzen heeft daar inmiddels de nodige ervaring mee opgedaan rond de bouw van een arbeidsmigrantenhotel. In de dorpskernen zorgt de opvang in individuele woningen voor overlast, terwijl de handhavingsmogelijkheden beperkt zijn. De gemeente wil dan ook naar grootschalige huisvesting toe. Voor de komst van de twee eerste complexen was begrip, ondanks de aanvankelijke weerstand. ‘Bewoners gaven zelf aan dat het goed is centrale huisvesting te faciliteren. Er is hierbij minder overlast,’ vertelt wethouder Frank van Hulle.
Op een derde locatie blijft een groep bewoners zich verzetten ondanks een uitgebreid participatietraject. ‘Op inhoud kunnen we met hen niet meer het gesprek voeren. Emoties hebben de overhand gekregen,’ zegt Van Hulle. ‘De bewoners stellen ze dat ze geen gelijk krijgen en zich niet gehoord voelen. Alles wordt op slechte participatie gegooid. Hierin weten ze de raad mee te krijgen. Het verwijt vanuit de raad luidt dan dat de gemeente niet goed naar de omgeving luistert.’
Vetorecht
Het dilemma met de Omgevingswet, stelt Van Hulle, is dat tegenstanders van een ontwikkeling altijd kunnen stellen dat er onvoldoende is geparticipeerd. ‘Dat is veel gemakkelijker geworden. We lopen daar vol tegenaan. Participatie is geen vetorecht, maar dat wordt door sommige inwoners helaas wel zo uitgelegd. Vervolgens zijn er fracties in de raad die dan zeggen dat er niet goed is geparticipeerd. Maar dan kun je participeren wat je wilt.’
Participatie is geen doel op zich, benadrukt Van Hulle, maar een middel om betrokken belangen in beeld te brengen. ‘Partcipatie is onderdeel van het proces om te komen tot een zorgvuldig besluit. In sommige dossiers is het een illusie dat je hiervoor 100 procent draagvlak gaat hebben, omdat te veel individuele belangen een rol spelen en omdat bijna nooit iedereen het met een omvangrijk plan eens is. Tegenstanders kunnen tegen een eenmaal genomen besluit naar de rechter stappen.’
Raad van State
Ook over dat laatste kan Terneuzen meepraten. Bewoners maken veel sneller de gang naar de Raad van State. Wat projecten flink kan vertragen, zo ondervond de gemeente bij de ontwikkeling van woningbouwproject Pattistpark aan de Westerschelde. Een omwonende stelde last te krijgen van een sterk verminderd uitzicht en windhinder door de nieuwe woonflats. ‘Uiteindelijk werd het bezwaar door de rechter verworpen, maar toen waren we wel twee en een half jaar verder, wat alles ook nog eens veel duurder maakte,’ zegt Van Hulle.
Eindhoven heeft dezelfde ervaringen. ‘Eén persoon kan naar de Raad van State gaan en in zijn eentje een woontoren van 400 woningen tegenhouden,’ zegt wethouder Mieke Verhees. ‘Als gemeente ondervinden we daar ongelooflijk veel last van, want het levert een enorme vertraging op. Uiteindelijk gaat de ontwikkeling wel door, maar het kost ontzettend veel extra tijd.’
Tegenstand omwonenden
Eindhoven heeft nu 18 zaken bij de Raad van State lopen. De tegenstand komt vooral van omwonenden. De bezwaren richten zich op de hoogte van gebouwen, het aantal appartementen en bijbehorende voorzieningen, zoals parkeerplaatsen, die tot verkeers- en geluidsoverlast en minder groen leiden. Zelfs hittestress als gevolg van de nieuwbouw wordt aangevoerd. ‘Gelukkig staat ertegenover dat er vorig jaar 23 bestemmingsplannen zijn vastgesteld, waardoor nieuwbouw mogelijk is,’ zegt Verhees. ‘Het mooiste zou natuurlijk zijn als de kritiek naar voren komt tijdens een participatieproces. Daar is het immers voor bedoeld. De gang naar de rechtbank kost onnodig veel tijd, geld en energie.’
Bezwaren
Ook Eindhoven ervaart dat inwoners bij ontwikkelplannen aangeven dat het participatieproces niet goed is verlopen, ‘maar we zien ook dat participatie leidt tot betere plannen en weinig tot geen bezwaren. Door goed naar de argumenten te luisteren, deze te wegen en mogelijk te verwerken, wordt een plan beter,’ zegt Verhees.
‘Wel moet je goed uit blijven leggen, dat de gemeente niet alleen naar de bestaande stad en inwoners kijkt, maar ook naar de toekomst. De rechtsgang is een grondrecht, maar dat is wonen ook. We hebben te maken met veel woningzoekenden en weinig ruimte. Maar ook zij moeten een kans krijgen om in Eindhoven te wonen. Als gemeente maken we een integrale belangenafweging. Daarom moeten we ervoor waken dat we niet de luidste stemmen het hardste horen. Dat geldt voor de projectleiders tijdens de ontwikkeling van plannen, maar ook voor de raad bij de vaststelling ervan. De stad verandert en dat kan schuren.’
Bredere afweging
Verhees vindt dat het maatschappelijke debat beter gevoerd moet worden. ‘In onze samenleving krijgt de tegenstem veel meer aandacht dan het positieve geluid. We spreken mensen er niet op aan of ze misschien te veel in het eigenbelang denken en te weinig oog hebben voor de grote woningnood. Het zou mooi zijn wanneer mensen inzien dat participatie niet geslaagd is wanneer hun wensen één op één overgenomen zijn, maar wanneer er een eindresultaat op tafel ligt dat vanuit ieders belang acceptabel is voor het collectief. Ook een gemeenteraad moet oordelen in de bredere afweging van belangen.’
Wat gebeurd er als de gemeentes de (georganiseerde) bewoners als stakeholder en partners in de gebiedsontwikkeling gaan erkennen en hen meenemen vanaf het beginstadium van de ontwikkelplannen?
Gemeentes die durven te cocreeëren zullen ontdekken dat de plannen écht veel beter worden en aansluiten bij ontwikkelvisies doelen en ambities. Samen een rechtvaardige stad maken voor iedereen!
Ria Braaf-Fränkel,
WomenMakeTheCity
Amsterdam.
Als participant heb ik gemerkt dat dit maar één kant van het verhaal is, en dat is misschien wel de oorzaak van het wederzijdse onbegrip.
Vanuit het perspectief van de belangengroepen kan het zo zijn dat de gemeente/initiatiefnemers het fenomeen ‘participatie’ al als ‘luisteren’ en ‘zorgvuldig rekening houden met alle belangen’ beschouwen. Zonder dat blijkt in de kwaliteit van onderzoek, de zorgvuldige afweging van diverse belangen, en de wederkerigheid in de oplossingen. M.a.w., er is geen kwalitatieve ondergrens of authentieke verbinding op de belangen.
Bovendien is er geen gelijkwaardigheid tussen de vrijwilligers van belangengroepen zonder middelen en de betaalde (itt professionele ..) partijen van gemeente en initiatiefnemers. Het is enkel een narratief.
De grote politieke en commerciële wens en druk i.c.m. de ongelijkheid, heeft bij ons gezorgd voor een niet onafhankelijk proces (dossier Nat. Ombudsman), waarbij de frustraties alleen maar vergroot zijn: participatie als vijgenblad voor gehoord worden.
Oplossingen zijn er ook, maar dan zullen de overheden als bedenker en handhavers van de spelregels een andere positie moeten innemen.
https://www.destentor.nl/home/hij-leert-een-legertje-ambtenaren-ingrijpen-ze-denken-te-weinig-na-of-ze-het-goede-doen~a52e00fa/
Als dit in de praktijk gebracht zou worden, daar heb ik wel praktische ideeën bij, verwacht ik andere resultaten en een hogere snelheid in het proces.
In het kader van een besluit of plan onderzoeken wij van alles met uitzondering van de participant lees omgeving. Zij komen pas aan bod op het moment dat het ei gelegd is. Waarom niet de participant/omgeving niet zien als een belang dat evenals de andere belangen (natuur, landschap, verkeer en vervoer, kabels en leidingen, bodem enz.) van meet af aan wordt meegenomen. Onderzoek wijst uit dat men ontevreden is over de uitkomst niet vanwege de uitkomst als zodanig maar de wijze waarop de uitkomst tot stand is gekomen.
Onder de WRO hadden we artikel 6a. Dit artikel regelde de verplichte inspraak. Om de procedures te versnellen is dit artikel geschrapt.
Onder de Omgevingswet is dit artikel in de vorm van participatie min of meer teruggekomen. Participatie is ingevoerd vanuit van de misvatting dat dit zou leiden tot minder bezwaren. Het is nu een extra hoepeltje geworden waar een gemeente procedureel door moeten springen. Tel uit je winst.