We moeten op weg naar een armoedevrije samenleving. Dat moet, en dat kan ook.
Column
– Raf Janssen
Ieder jaar op 20 februari organiseren de Verenigde Naties de internationale Dag van de Sociale Rechtvaardigheid. Een gepaste gelegenheid om als anti-armoedebeweging stil te staan bij de betekenis van het begrip ‘sociale rechtvaardigheid’.
In 2000 hebben een aantal landelijke organisaties waaronder kerken, humanisten en vakbeweging enerzijds, en een heel divers samengestelde basisbeweging van anti-armoedegroepen anderzijds zich verenigd in de Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid. Deze alliantie is destijds opgericht om de krachten te bundelen voor het realiseren van een armoedevrije samenleving. In de wandelgangen wordt dit landelijk netwerk doorgaans ‘de Sociale Alliantie’ genoemd, maar de officiële naam is: Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid.
Rechtvaardigheid?
De term ‘sociale rechtvaardigheid’ in de officiële naam van het netwerk is heel bewust gekozen om twee redenen. De eerste reden had te maken met de beeldvorming. We waren weliswaar actief in de strijd tegen armoede, maar we wilden een netwerk vormen dat niet ergens TEGEN was, maar dat ergens VOOR was.
De tweede reden was een inhoudelijke. Wij waren en zijn nog steeds van oordeel dat de strijd tegen armoede alles te maken heeft met het nastreven van sociale rechtvaardigheid, met enige nadruk op het woord ‘sociale’. Vanuit de strijd tegen armoede zou mogelijk de doelstelling ‘economische rechtvaardigheid’ meer voor de hand liggend zijn geweest. Die aanduiding had echter geen recht gedaan aan de brede invalshoek die de Alliantie vanaf haar ontstaan heeft gekozen en nog steeds kiest bij haar inzet voor een armoedevrije samenleving.
Dat een brede invalshoek wordt gekozen komt onder meer tot uiting in de vier manifesten die zijn opgesteld: Het Sociaal Offensief (2000), Hoogste Tijd voor Sociale Zekerheid (2002), Meetellen en Meedoen (2006) en Nederland Armoedevrij (2010). Daar worden onderwerpen besproken als inkomen, betaalde en onbetaalde arbeid, burgerschap, zorg, participatie, onderwijs, wonen, gezondheid, (inkomens)ongelijkheid, schulden, positie van kinderen, veerkracht van armen. Ook andere publicaties en nieuwsbrieven getuigen van die brede invalshoek bij het bestrijden van armoede in het rijke Nederland.
Gek genoeg hebben we tot nu toe verzuimd die brede insteek te verklaren met de betekenis die wij geven aan het begrip ‘sociale rechtvaardigheid’ dat zo prominent in onze officiële naam staat. De internationale Dag van de Sociale Rechtvaardigheid is een goede gelegenheid om dat verzuim in te halen.
Samen leven
Sociale rechtvaardigheid heeft betrekking op het sociale, dat wil zeggen op het samen leven van de samenlevende mensen, in ons geval de samenlevende mensen in Nederland, maar dat kunnen ook de samenlevende mensen in een dorp of stad zijn of in de gehele wereld. De Sociale Alliantie is van oordeel dat armoede en sociale uitsluiting geen eigenschappen van mensen zijn, maar kenmerken van samenlevingen.
Het zijn verschijnselen die samenhangen met maatschappelijke ontwikkelingen die spanningen en oneffenheden oproepen in de samenleving. De samenleving heeft daar nog geen fatsoenlijk antwoord op gevonden. Maatschappelijke ontwikkelingen hebben het denkklimaat en de regelingen van de verzorgingsstaat de laatste decennia sterk onder druk gezet en deels ondergraven. Dat heeft geleid tot een samenleving met steeds grotere inkomensverschillen en met steeds scherpere vormen van verarming, verschulding en uitsluiting.
De samenleving worstelt met deze vraagstukken. Bij tijd en wijle worden deze verschijnselen wel onderkend en komen ze in de publieke belangstelling, maar tot nu toe blijft een daadkrachtige aanpak ervan achterwege. De laatste tijd is er zelfs sprake van een ergerlijke tendens om het armoedevraagstuk weg te definiëren of te vergoelijken met een verwijzing naar de eigen verantwoordelijkheid van mensen. Met wegkijken, bagatelliseren of vergoelijken worden maatschappelijke vraagstukken echter niet opgelost.
Verzorgingsstaat?
Sinds het hoogtepunt van de verzorgingsstaat in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw is de wereld waarin we leven sterk veranderd. De samenleving moet opnieuw haar denkklimaat en haar regelingen in fatsoen brengen om het armoedevraagstuk te overwinnen en een maatschappelijke situatie tot stand te brengen waarin armoede en sociale uitsluiting niet langer voorkomen. Dat doel is ook het perspectief van ons streven naar een armoedevrije samenleving.
Juist een rijke samenleving als Nederland heeft mogelijkheden te over om zo’n perspectief te verwerkelijken. Vanuit dat gegeven typeert de Sociale Alliantie het huidige samen leven van mensen in ons eigen Nederland als een samenleving die fatsoenering behoeft. Mogelijk is fatsoenering een beladen en misbruikte term, maar het blijft een begrip met een politiek-morele inhoud: het geeft aan dat de samenleving zichzelf de vraag stelt of ze als samenleving deugt, op orde is, sociaal is.
Kortom, de vraag wordt gesteld of het een samenleving is waarin sociale rechtvaardigheid heerst, een samenleving waarin de sociale houdingen en verhoudingen tussen mensen zo zijn geregeld dat iedereen meetelt en meedoet.
Raf Janssen is lid van de Sociale Alliantie, socioloog en wethouder.
Het is goed om te zien dat er nog bevlogen mensen zijn zoals Raf Janssen. De bittere waarheid is echter dat ondanks we alles weten er nog steeds over de hele wereld armoede heerst en dat al zeker 2000 jaar lang. Dat betekent niet dat we daar maar mee moeten leven. Daar dienen we altijd tegen te vechten. Om te beginnen in eigen land. Paradoxaal gaan we allerlei andere landen helpen terwijl we zelf niet eens iets voor onze eigen mensen kunnen doen. De vraag is niet hoe we armoede bestrijden, de vraag is hoe we de moedeloosheid bestrijden. Is er uitzicht op een verandering en van wie moet die komen? Niet van de politiek, niet van de rijken maar wat mij betreft alleen door eens beter voor elkaar te gaan zorgen. Als armoede betekent dat ik geen nieuwe smartphone kan kopen waar zijn we dan mee bezig? Armoede is niet mee kunnen doen met de anderen. Als dat meedoen alleen het shoppen betreft waar zijn we dan mee bezig. Laten we vooral eens echt eerlijk zijn en ons Erich Fromm herinneren, de gezonde samenleving.
Dick Haster
Het is goed om te zien dat er nog bevlogen mensen zijn zoals Raf Janssen. De bittere waarheid is echter dat ondanks we alles weten er nog steeds over de hele wereld armoede heerst en dat al zeker 2000 jaar lang. Dat betekent niet dat we daar maar mee moeten leven. Daar dienen we altijd tegen te vechten. Om te beginnen in eigen land. Paradoxaal gaan we allerlei andere landen helpen terwijl we zelf niet eens iets voor onze eigen mensen kunnen doen. De vraag is niet hoe we armoede bestrijden, de vraag is hoe we de moedeloosheid bestrijden. Is er uitzicht op een verandering en van wie moet die komen? Niet van de politiek, niet van de rijken maar wat mij betreft alleen door eens beter voor elkaar te gaan zorgen. Als armoede betekent dat ik geen nieuwe smartphone kan kopen waar zijn we dan mee bezig? Armoede is niet mee kunnen doen met de anderen. Als dat meedoen alleen het shoppen betreft waar zijn we dan mee bezig. Laten we vooral eens echt eerlijk zijn en ons Erich Fromm herrinneren, de gezonde samenleving.
Dick Haster