Minister Schouten komt met ruim 20 maatregelen die de Participatiewet ‘meer in balans moeten brengen’. Zo wordt de opstap naar werk makkelijker gemaakt, mogen bijstandsgerechtigden giften ontvangen tot 1200 euro en komen er ruimere mogelijkheden voor het geven van mantelzorg. Per juli 2024 moeten alle maatregelen ingaan.
De regels in de Participatiewet pakken voor bijstandsgerechtigden niet altijd uit zoals deze zijn bedoeld, schrijft minister Schouten van Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen in een Kamerbrief. ‘De beleidsanalyse laat zien dat het huidige stelsel diverse knelpunten kent. Er is sprake van strikte standaardverplichtingen, wantrouwen van burgers jegens de overheid en vice versa, geen menselijke maat, te weinig aandacht en te weinig passende ondersteuning.’
In balans
Tegelijkertijd ziet de bewindsvrouw dat gemeenten hun best doen om mensen te begeleiden naar werk en als dat (nog) niet kan naar andere vormen van participatie. Gemeenten vragen al langer om aanpassing van te strikte regels. De afgelopen tijd is uitgebreid gesproken met bijstandsgerechtigden, gemeenten en andere professionals over de invulling van de in juni gepresenteerde maatregelen in het beleidsplan Participatiewet in Balans.
Schouten wil begin 2023 een concept-wetsvoorstel om de Participatiewet te wijzigen klaar hebben voor
consultatie.
Bijverdienen
De opstap naar werk vanuit de uitkering moet makkelijker worden. Op dit moment gelden er verschillende regels rond bijverdienen. Daarvoor in de plaats komt één regeling: voor iedereen geldt dat bijverdiensten voor 15 procent een volledig jaar buiten beschouwing blijven. Ook voor jongeren tot 27 jaar. Wie door individuele omstandigheden zoals een medische beperking of mantelzorgtaken niet meer uren kan werken, kan een verlenging krijgen van deze regeling.
Minder rompslomp
Om werken te stimuleren komt in de wet een grondslag voor gemeenten om inkomsten automatisch aan de hand van gegevens uit de polisadministratie te verrekenen. Hierdoor hoeven mensen in de bijstand niet elke maand hun loonstrook in te leveren. De inlichtingenplicht van gemeente en SVB wordt gelijkgetrokken en verrekenen van vakantiegeld makkelijker. Ook de aanvraagprocedure moet simpeler, zodat er minder administratieve rompslomp aan vast zit voor de inwoner.
Giften
Ook de ‘boete op compassie’ moet verdwijnen. ‘Een bijstandsgerechtigde moet niet direct gekort worden op de uitkering na het in ontvangst nemen van hulp. Zoals een storting van een familielid om zo toch de huur te kunnen betalen of een tas met boodschappen.’ Met het laten vervallen van deze strenge maatregel mag een bijstandsgerechtigde straks giften aannemen zonder meldplicht. Gedacht wordt aan 1.200 euro per jaar.
Mantelzorg en meer
Bijstandsgerechtigden die (nog) niet kunnen werken mogen voortaan zonder toestemming mantelzorg verlenen. Er wordt soepeler opgetreden bij gezamenlijke rekeningen tussen verzorger en verzorgde. Tijdelijk bij elkaar inwonen heeft ook geen consequenties meer voor de bijstand.
Verder komt er ook een bufferbudget, een aanpassing in de zoektermijn naar werk voor jongeren en zet de minister in op het vergroten van de vakkundigheid van professionals. Ze wil dat ze náást de bijstandsgerechtigden staan en niet tegenover.
Maatschappelijke participatie
Schouten wil in de wet vastleggen dat gemeenten, naast het op arbeidsinschakeling gerichte beleid, beleid ontwikkelen voor de zelfstandige maatschappelijk participatie van mensen met een (nog) te grote afstand tot de arbeidsmarkt. Ze merkt daarbij op dat veel gemeenten al vormen van maatschappelijke participatie kennen, al dan niet in relatie met de Wmo.
‘Het huidige te rigide verplichtingensysteem zorgt ervoor dat bijstandsgerechtigden voor wie werk (nog) buiten beeld is hun participatie niet zelf vorm kunnen geven.’ Dat gaat veranderen. Bij het contact met de gemeente kan de betrokkene eigen activiteiten aandragen, zoals het volgen van een opleiding of het verrichten van vrijwilligerswerk of mantelzorg. Er is voor het ontplooien van deze activiteiten geen expliciete toestemming van de gemeente meer nodig.
Niet vrijblijvend
Gemeenten mogen wel nog steeds ingrijpen. Bijvoorbeeld als iemand wel direct kan werken, maar bovengenoemde activiteiten in de weg staan. ‘Ik vind het belangrijk dat de wet tot uitdrukking brengt dat mensen kunnen rekenen op ondersteuning door de overheid, maar dat de overheid dan ook kan rekenen op inbreng en verantwoordelijkheid van de mensen zelf,’ schrijft Schouten. ‘Ondersteuning is niet vrijblijvend.’
De verschillende maatregelen moeten volgens Schouten niet regels, maar de mens weer centraal stellen in de Participatiewet. ‘Het is belangrijk dat iedereen mee kan doen. Het liefst via werk. Voor wie dat niet mogelijk is, moet er een goed vangnet zijn. Vervolgens moeten we realistisch kijken naar wat mensen kunnen. Persoonlijke hulp werkt het beste. Daar bieden de voorstellen de mogelijkheden toe. Ook komt er meer ruimte voor een helpende hand uit de omgeving.’
Sinds een aantal jaar is de Wajong gelijk getrokken met de bijstand. Ook wat betreft eisen en verboden. Ik neem aan dat ook de Wajongers nu wat meer mogelijkheden krijgen. Zij hebben tenslotte vaak hoge kosten door ziekte of invaliditeit en weinig compensatie daarvoor. Die ook nog heel verschillend is per gemeente.
Daarbij moet er ook iets verzonnen worden voor mensen die geen familie hebben of die, zoals de Wajongers, geen vangnet hebben. Want als je nooit hebt kunnen werken, heb je ook geen collega’s gehad. En wanneer je nauwelijks of niet de deur uit kunt, is je vangnet heel klein of absent.
Dit is dus een mooi begin. En landelijke normen ook.
Ja zeker belangrijk. Ook voor mensen in de bijstand die wegens te strakke regels geen recht op wajong hebben maar wel chronisch ziek zijn. Sws is het aantal mensen met chronische aandoeningen in de bijstand hoog. Waar ook nog iets verbeterd in moet worden, is mensen die bijv een IVA hebben, met aanvulling vanuit de bijstand.
Nee, de wajongers krijgen niet meer mogelijkheden, daarnaast is de Wajong niet vergelijkbaar met de Participatiewet waar een partnertoets en vermogenstoets geld.