Dienstverlening gaat verder dan een proces of beleid. Je kunnen verplaatsen in de ander, daar gaat het óók om, zo vindt de gemeente Westerkwartier. Zeker met hulpverlening bij armoede en schulden. En dat is precies waar de training ‘Het Overleefhuis’ voor gebruikt wordt.
In de gemeente Westerkwartier leven meer dan 1500 huishoudens, zo’n drie- tot vierduizend mensen, in armoede. Momenteel herziet de gemeente het minimabeleid en de aanpak van schulden. Om de dienstverlening beter en toegankelijk te maken, startte de gemeente met het project Van Arm naar Beter: een online platform voor hulp bij armoede. Bij de ontwikkeling werd een panel van ervaringsdeskundigen betrokken. Uit deze gesprekken kwam naar voren dat het heel belangrijk is hoe hulpverlener en hulpvrager met elkaar omgaan. Dat begint met begrip voor elkaars situatie. Zo kwam Het Overleefhuis in beeld.
Kennismaken met armoede
Het Overleefhuis laat zich het beste omschrijven als een levensechte training in armoede. Het concept werd ontwikkeld door Onzichtbaar Den Haag, een sociale onderneming van ervaringsdeskundigen in het sociaal domein. Een woning van een corporatie of een anti-kraakpand wordt in een huis veranderd van iemand die in armoede leeft. Daar ‘wonen’ zelfs ervaringsdeskundigen in. Het huis is een kennismaking met armoede en met de vooroordelen en dilemma’s waarmee mensen met weinig geld dagelijks te maken hebben.
Tweehonderd medewerkers van de gemeente Westerkwartier en partners in het veld volgden vorig najaar de ervaringsgerichte training. Van medewerkers in het sociaal domein tot beleidsmedewerkers, directie- en raadsleden en medewerkers van partnerorganisaties. Het doel hierbij was door andere ogen naar het werk kijken. We vroegen wethouder werk en inkomen Bert Nederveen en Erwin van der Maesen de Sombreff, strategisch adviseur innovatie en onderzoek, om een toelichting op het nut en effect van de training.
Anders naar armoede kijken
Wat maakt het Overleefhuis een goede manier om anders naar armoede te kijken? ‘Veel mensen in Nederland hebben nog nooit met armoede te maken gehad. Je kan erover lezen, je kan erover praten, zoals met ervaringsdeskundigen, beleidsadviseurs of vrijwilligers. Maar dat gebeurt allemaal buiten jezelf. Het Overleefhuis gebeurt van binnen. In deze training word je ondergedompeld in het leven van een medemens die iedere dag weer onder druk of spanning talloze keuzes moet maken met een vrijwel onhaalbaar, maar toch realistisch budget.’
Stof tot nadenken
In een week tijd liet de gemeente eigen medewerkers en samenwerkingspartners Het Overleefhuis beleven. ‘De ervaring was voor ieder van hen hetzelfde: impactvol, onthutsend en aanzettend tot nadenken.’ Waarom het binnenkomt? ‘De echtheid: je bevindt je in een echt huis met echte spullen van de lokale kringloop, echte geuren en mensen die in deze situatie zaten om je heen. En met de vooroordelen die je wellicht zelf hebt of in je omgeving vaker hoort. Die confrontatie doet iets met je hart en je buik. Dat heeft een veel langduriger effect dan andere bronnen. Na Het Overleefhuis besef je wat leven in armoede eigenlijk inhoudt.’
Nieuw schuldenbeleid
En dan de hamvraag: veranderde het iets aan de dienstverlening van Westerkwartier? ‘Wat het voor de korte termijn heeft opgeleverd is meer bewustzijn hoe het is om aan de andere kant van de tafel te zitten. De eyeopeners waren talrijk. Met name over de stress waarin iemand verkeert, de emoties die ermee gepaard gaan, het effect van schaamte, de uitzichtloosheid die je ervaart. Net als het besef dat wat je zelf in een uur of twee meemaakt voor meer dan een miljoen mensen dagelijks en langdurig realiteit is. Want dat is het effect van het Overleefhuis. Met dat besef werken we nu onder andere aan een nieuw schuldenbeleid.’
Empathie als uitgangspunt
In dit beleid zijn ‘beleving en verbinding’ van belang, naast kennis van wet- en regelgeving en goede regelingen. ‘Van origine werken gemeenten op tal van beleidsterreinen vanuit wet- en regelgeving. Op grond daarvan maken we beleid en uitvoeringsregels en schrijven we brieven aan inwoners die een beroep op ons doen. We kennen de systeemwereld dus van nature erg goed. Maar om succesvol te zijn in het helpen en ondersteunen van mensen is er meer nodig dan dat. Sterker nog, het begint bij het besef dat degene aan de andere kant van de tafel een mens is en niet een casus.’
Dat betekent snappen wat de ander doormaakt, loskomen van je eigen referentiekader en oprechte interesse tonen. ‘Dat ervoeren ook de raadsleden die Het Overleefhuis hebben bezocht: het raakt veel meer dan een beleidsnota of debat over armoede. Deze benadering vloeit ook voort uit de principes van design thinking. Hierbij is empathie de belangrijke eerste stap in een ontwerpproces. Daar zouden we als overheid wel meer mee mogen doen.’
Gemeentedelers
Is de training een aanrader voor anderen? ‘Jazeker, en van harte. In feite zou iedereen die beroepsmatig met armoede in aanraking komt deze training moeten volgen. Ook politici. Die boodschap willen we uitdragen. Daarom doen we met Het Overleefhuis ook mee aan de Gemeentedelers 2021, een competitie van onder andere VNG Realisatie en het ministerie van Binnenlandse Zaken voor inspirerende gemeentelijke voorbeelden.’
Inmiddels behoort het initiatief tot de laatste twintig. ‘Onze droom is dat iedere gemeente Het Overleefhuis beleeft. En dat als er over twee jaar in de Tweede Kamer een debat over armoede plaatsvindt, ook de deelnemende Kamerleden het huis hebben ervaren.’
Wat is er nodig
Wat is er nodig voor wie dit overweegt? ‘Het Overleefhuis past in iedere gemeente. De organisator Onzichtbaar Den Haag heeft alle componenten klaarliggen voor toepassing bij andere gemeenten. Alles wat je nodig hebt is een woning, of in coronatijd een grotere ruimte, met spullen van de lokale kringloop en je eigen casuïstiek.’
“(..) Na Het Overleefhuis besef je wat leven in armoede eigenlijk inhoudt.(…)”
Deze uitspraak klopt niet: in een paar uur krijg je enige indrukken hoe het is om in armoede te leven. Want ook dit Overleefhuis geeft een beperkte indruk, ook al hebben ervaringsdeskundigen het opgezet.
Ik zie het eerder als een begin, een broodnodig begin weliswaar; want de PW-uitkering wordt nog altijd bpaald door en vanuit het Ministerie en daarmee dus de kaders waarbinnen de uitvoering moet plaatsvinden.
Zonder verbinding geen goede beleving. En verbinding is al helemaal uitgesloten en kan alleen met het woord beleden worden. “Dat probleem is voor lotgenoten.”
Als ambtenaar ruim 400 nachten in auto geslapen om te besparen op reiskosten. Bleek niet de enige te zijn op die parkeerplaats….