De uitgaven van gemeenten aan het sociaal domein stijgen door. Het jaarlijkse onderzoek van accountantsorganisatie BDO op dit gebied heeft de veelzeggende titel: ‘Jeugdzorg blijft duur, maar Wmo explodeert’. Het is de vraag of de nieuwe verdeling van het Gemeentefonds hierbij gaat helpen.
BDO voert het onderzoek jaarlijks uit in opdracht van Divosa, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Netwerk Directeuren Sociaal Domein (NDSD). De onderzoekers analyseerden de jaaropgaven van gemeenten over 2020. De uitgaven aan het sociaal domein stegen vanaf de decentralisaties in 2015 tot en met 2020 met meer dan 5 miljard euro. Een stijging van zo’n 30 procent.
Voortdurende stijging
‘Dit rapport laat onomwonden zien dat de nettolasten binnen het sociaal domein als geheel nog steeds stijgen,’ aldus BDO. ‘De ontwikkeling past in de trend van de laatste jaren waarbij het sociaal domein jaarlijks duurder is geworden. Dit maakt de vraag in hoeverre het nog betaalbaar is voor gemeenten urgenter.’
Gemeenten worden volgens de onderzoekers geconfronteerd met verminderde grip en sturing op de financiën. Een deel van de financiële effecten ‘overkomt’ ze. ‘Het geeft aan dat het sociaal domein als systeem zelf een zware financiële druk op gemeenten legt.’
Wmo-uitgaven
In 2020 valt de stijging van de Wmo-uitgaven volgens VNG en Divosa op. Deze kosten stegen met 8,7 procent. Die stijging is voor een groot deel toe te schrijven aan de introductie van het abonnementstarief voor de Wmo. Het onderzoek stelt dat het abonnementstarief een ‘zorgenkind’ is.
‘Sinds de introductie in 2019 is een significante toename van het aantal cliënten zichtbaar, vooral bij midden- en hogere inkomens. Dit heeft onherroepelijk effect op de hoogte van de nettolasten van gemeenten in het cluster maatschappelijke ondersteuning, zonder dat hier adequate financiering tegenover staat.’
En: ‘Corona heeft in 2020 niet geleid tot afname van groei van het cluster ten opzichte van voorgaande jaren. Het abonnementstarief bewijst zich derhalve als een structureel financieel probleem voor gemeenten.’
Reactie VNG en Divosa
Het onderzoek fundeert volgens de VNG en Divosa de zorgen van gemeenten. ‘De gemeentefinanciën staan onder druk, met name na 2025, en die druk wordt alleen maar groter als gevolg van het sociaal domein. Dat is een urgent probleem dat vraagt om actie van het Rijk om tot betere financiële afspraken te komen.’
Verdeling Gemeentefonds
De verdeling van het Gemeentefonds sluit door onder andere de decentralisaties in het sociaal domein niet meer aan bij de huidige tijd, aldus het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarom wordt vanaf 1 januari 2023 een nieuw verdeelmodel gebruikt. ‘Het doel van de herziene verdeling is een stabiel verdeelmodel dat zo goed mogelijk aansluit bij de kosten van gemeenten. Het model is geen eindstation en zal continu onderhoud vragen.’
Het huidige model stamt grotendeels uit 1997. Sindsdien is er veel veranderd in de kosten van gemeenten. ‘Als gevolg hiervan zitten er allerlei achterhaalde aannames in het huidige model waardoor de verdeling van de middelen en de kostenontwikkeling van gemeenten steeds meer uit elkaar zijn gaan lopen,’ schrijft minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken.
Sociaal domein
Het onderzoek naar de nieuwe verdeling is in maart 2019 gestart. Van begin af aan zijn de VNG, gemeenten en de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) betrokken. Een zorg bij veel gemeenten is of het verdeelmodel goed aansluit bij de uitgavenontwikkeling in het sociaal domein. Het model is gebaseerd op gegevens uit 2017 en sindsdien zijn er veel ontwikkelingen geweest. De ROB wil daarom dat voor de invoering nogmaals wordt bekeken of de verdeling het kostenpatroon van gemeenten volgt.
Voor de jaren 2017 en 2019 blijkt het nieuwe model volgens de minister de kosten goed te volgen. De analyse voor 2020 is volgens Bruins Slot eind april klaar. ‘De analyse gaat jaarlijks plaatsvinden en indien nodig wordt het model aangepast.’ De minister staat welwillend tegenover het voorstel van de ROB om ‘op de langere termijn te bezien of de verdeling in het sociaal domein niet beter kan worden vormgegeven door te kiezen voor huishoudenskenmerken’.
2026
‘De eerste berekeningen laten zien dat geen enkele gemeente er in de periode 2023-2025 financieel op achteruit zal gaan bij invoering van het nieuwe model,’ aldus Bruins Slot. De VNG maakt zich vooral zorgen over de verdeling van het Gemeentefonds vanaf 2026. ‘Het kabinet laat in haar doorrekening van het Gemeentefonds een gat ontstaan van 2 tot 3 miljard euro in 2026.’ Eind mei gaan hierover nieuwe gesprekken met het kabinet van start.
Personen die een hulp zelf kunnen betalen vanwege een hoog inkomen scheelt al een hoop geld.