Bodycams voor boa’s: ‘Eerst denken, dan doen’

Gemeenten die hun boa’s willen uitrusten met een bodycam, moeten volgens onderzoeker Sander Flight ‘eerst denken en dan doen’. Er zijn heel veel factoren die bepalen of de inzet wel of niet werkt. Dat is erg verschillend per gemeente, locatie, situatie en vooral de drager van de camera.

Steeds meer gemeenten sturen hun boa’s met bodycam de straat op. Den Haag startte afgelopen maand een proef waarbij vijf handhavers met de draagbare camera worden uitgerust.

‘Dankzij het gebruik van de bodycam kan de veiligheid van onze handhavers worden vergroot. Inwoners en bezoekers van Den Haag hoeven zich geen zorgen te maken dat alles continu wordt gefilmd. De bodycam wordt alleen aangezet als een handhaver wordt bedreigd met verbaal of fysiek geweld. Handhavers waarschuwen eerst twee keer voordat de camera aangaat. Ze hebben trainingen gevolgd en weten precies wanneer ze de camera wel en niet mogen bedienen. Daarbij wordt de privacy van de inwoners van Den Haag uiteraard gewaarborgd. Aan het einde van de proef evalueert de gemeente of de handhavers zich daadwerkelijk veiliger hebben gevoeld en of het aantal incidenten op straat met handhavers is afgenomen.’

Keihard bewijs

Dit bericht van de gemeente over de pilot geeft precies weer welke vragen er spelen. Onderzoeker en adviseur Sander Flight onderzocht de inzet van bodycams door de politie en bij handhavers van gemeente en openbaar vervoerders, o.a. in Rotterdam en Amsterdam. ‘Bij de politie is nu voor het eerst met keihard wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat ze de veiligheid van politiemensen kunnen verbeteren. De drie soorten geweld waar ik naar keek – verbale agressie, serieuze bedreiging en lichamelijk geweld – zijn fors gedaald: gehalveerd zelfs. Het is voor het eerst dat er zo’n grondig onderzoek naar is gedaan met peilingen voor en na de bodycam, inclusief een controlegroep zonder de draagbare camera’s,’ vertelt Flight.

Geen gegarandeerd succes

Veel gemeenten houden momenteel pilots met bodycams voor boa’s. Maar volgens Flight is uitrollen geen goed idee: ‘Veel gemeenten horen over de goede resultaten en dus willen ze dat ook. Nou nee, je moet rekening houden met een heleboel factoren. De bodycam is zeker veelbelovend, maar geen gegarandeerd succes. Het kan zelfs tot meer geweld leiden, bleek bij de politie in Keulen en Düsseldorf. Het effect is verschillend per situatie en vooral afhankelijk van hoe de drager van de camera er zelf mee omgaat.’

Mensen achter de camera

Volgens Flight moeten gemeenten wat minder aandacht hebben voor de techniek en wat meer voor de mensen. ‘De techniek is heel belangrijk. Zonder goeie bodycam wordt het niks. Maar als je een goed merk koopt die opslag in de cloud kan leveren volgens jouw voorwaarden, dan werkt dat prima en superveilig. Dus gaat het nu om de volgende factor: de mensen die de camera dragen. Stel dat een boa de bestuurder van een dubbel geparkeerde auto vraagt om door te rijden of netjes te parkeren. Dan kan zij de bodycam inzetten om haar verzoek kracht bij te zetten: “Weet u zeker dat u hier blijft staan terwijl ik alles opneem? Deze opnames kunnen ook door een officier van justitie of door een rechter worden bekeken.” Dan wordt het een pion op het schaakbord van de interactie. Maar je hebt ook boa’s die de camera stiekem aanzetten en er niet op wijzen. Dan heeft het geen preventief effect, maar heb je misschien wel prachtige beelden van een scheldpartij of – laten we hopen van niet – een mishandeling van een boa. De bodycam kan de onafhankelijke scheidsrechter zijn, maar de drager moet de camera dan wel bewust die rol geven,’ licht Flight toe.

Wat moet je opnemen?

Een van de cruciale vragen is wanneer de camera ‘aan’ wordt gezet. Wat neem je op en wat niet? Dat kun je aan de boa zelf overlaten, maar je kunt het ook reguleren. In de Amsterdamse gemeenteraad is daar recent een discussie over gevoerd naar aanleiding van de evaluatie van bodycams. Een deel van de raadsleden vond dat je dat niet aan boa’s zelf moet overlaten, omdat ze dan alleen filmen wat in hun voordeel is. Anderen zeiden juist dat elke handhaver een professional is die echt wel weet wanneer hij hem aan moet zetten.

Vraag het de boa zelf

Dat soort afspraken moet je volgens Flight vastleggen in een protocol. En dat moet je niet met de afdeling Juridische Zaken opstellen, maar met de handhavers zelf. Zij weten namelijk het beste hoe de bodycam het meeste resultaat gaat opleveren. Kijk bijvoorbeeld naar die andere vraag die altijd een rol speelt: wie mag er bij de beelden? ‘Dat is overal anders,’ zegt Flight. ‘Als de beelden alleen voor opsporing door het OM mogen worden gebruikt gaan ze achter slot en grendel en kan alleen de administrator erbij. Maar als je de beelden ook voor evaluatie en training wil gebruiken, zal je meer mensen toegang moeten geven. Dat is maatwerk per gemeente.’

De context

Naast de technische- en beleidsmatige keuzes is er ook nog altijd de context. Als voorbeeld geeft Flight de trein versus een markt: ‘In de trein verwacht elke reiziger dat de conducteur je kaartje controleert. Als die een bodycam draagt is dat dus niet zo raar. Maar dat geldt wel voor een boa die toezicht houdt op de marktverordening op een markt waar mensen ook gewoon hun boodschappen doen. Die verwachten dat ze onbespied over straat kunnen gaan. Een uitgaansgebied is geen woonwijk en tijdens de kermis is alles anders dan op een maandagmorgen. Bodycams hebben dan ook een andere impact op de personen die je filmt.’

Verplichten?

Een andere veelgestelde vraag is of je boa’s moet verplichten tot het dragen van de draagbare camera’s. ‘Het kan natuurlijk wel,’ aldus Flight, ‘maar is het slim? Wat nou als je een boa hebt die een goede relatie met inwoners van een wijk heeft opgebouwd en die tips over ondermijning, drugsdealen of hennepkwekerijen krijgt? Als je haar verplicht met een bodycam laat rondlopen krijgt ze nooit meer een anonieme tip.’

De vragen hebben geen eenvoudig antwoord en hangen af van vele factoren. Dat komt ook doordat er geen specifieke wettelijke grondslag is voor bodycams. ‘Volgens het recht op privacy mag je mensen niet zomaar filmen, want dat is altijd een inperking van hun grondrecht op privacy. Maar als het voor een gerechtvaardigd doel noodzakelijk is, mag het wel. Bij boa’s komen de meeste organisaties dan uit op twee mogelijke grondslagen in de AVG: gerechtvaardigd belang of algemeen belang.’ Op al die onderwerpen gaat Flight uitgebreid in tijdens zijn masterclass ‘bodycams voor boa’s’.

Lange termijn

De eerste ervaringen zijn positief. Maar of de bodycam ook op lange termijn blijft werken is volgens Flight de vraag. ‘Ik ben soms bang dat het te gewoon wordt. Dat zien we ook met camera’s op straat. Vroeger was daar veel over te doen, maar nu is het straatmeubilair geworden. Een bodycam kan ook zo gewoon worden dat hij niet meer preventief werkt. Maar als je kijkt naar de voorbeelden uit de VS en de slimme organisaties in Nederland zou het moeten kunnen,’ besluit Flight.